Vragen over de veesterfte door zwerfvuil

De voorzitter

De heer Vandenberghe heeft het woord.

Minister, dit is nog maar eens een vraag over dit onderwerp. Het is belangrijk om op deze nagel te blijven kloppen en de problematiek te blijven aankaarten zodat we tot structurele oplossingen komen.

Bij het maaien belanden er soms stukjes van weggegooide blikjes of ander zwerfvuil in het veevoeder. Die stukjes veroorzaken letsels in de magen van onder andere runderen. Een masterstudent Economie van Wageningen Universiteit ondervroeg voor zijn thesis 145 Vlaamse veehouders. Uit deze bevraging blijkt dat heel wat koeien in ons land ziek worden of zelfs sterven door stukjes van blikjes die in hun maag terechtkomen.

In Vlaanderen worden jaarlijks 5152 tot 6227 koeien ziek door zwerfafval, op een totale landelijke populatie van 1,3 miljoen runderen. De veehouders schatten dat zwerfafval in 79 procent van de gevallen, de oorzaak van het ‘scherp-in’-letsel is.

De behandeling van zieke koeien, de verminderde melkproductie en het overlijden van koeien jagen de veehouders op onnodige kosten. Ze spenderen ook werktijd aan het opruimen van het land om te pogen te vermijden dat koeien stukjes zwerfafval binnenkrijgen. Dit onderzoek schat de totale economische kost voor de volledige Vlaamse veehouderijsector in op 4,5 tot 6,8 miljoen euro jaarlijks. De veehouders zijn zo het slachtoffer van vervuiling waar zij geen verantwoordelijkheid in en geen grip op hebben.

Minister, bent u op de hoogte van deze problematiek? Ik hoop uiteraard van wel. Is het mogelijk voor de veehouders om de geleden economische schade te recupereren? Het opruimen kost de maatschappij enorm veel geld, het is schadelijk voor de mens, ons milieu en voor onze dieren. Bent u bereid om statiegeld op blikjes en petflessen vroegtijdig in te voeren? We hebben daar al veel over gedebatteerd. Het is niet alleen de vraag van leden van deze commissie, maar volgens Test-Aankoop van 66 procent van de bevolking. Al een op de drie Vlaamse burgemeesters heeft de Statiegeldalliantie ondertekend. Zelfs de fractieleider van Open Vld in Mechelen heeft zich volmondig achter de statiegeldproblematiek gesteld, om het nog maar niet te hebben over de vele wetenschappers die vinden dat de tijd erg dringt.

De heer De Meyer heeft het woord.

Elk jaar worden duizenden koeien in Vlaanderen ziek door het zwerfafval dat in hun maag terechtkomt. Meer nog, volgens een recente studie aan de universiteit van Wageningen zouden er jaarlijks tussen de 2051 en 2474 koeien in Vlaanderen overlijden ten gevolge van de zwerfafvalproblematiek.

Minister, dit is duidelijk ook een probleem van dierenleed, maar niet alleen dat. Uit deze studie blijkt dat zwerfafval niet louter een milieuprobleem is. Zo hebben ook de veehouders grote kosten. Enerzijds spenderen zij kostbare tijd aan het opruimen en proper houden van hun land en anderzijds hebben zij extra kosten voor de behandeling van zieke koeien, de verminderde productie van deze dieren en uiteindelijk soms zelfs het overlijden ervan. De studie schat de totale economische kost voor de hele Vlaamse veehouderijsector op 4,5 tot 6,8 miljoen euro jaarlijks.

Het is in deze context dan ook dat een aantal landbouworganisaties reeds vorig jaar zijn gestart met campagnes rond de zwerfvuilproblematiek. Ik verwijs hierbij onder andere naar de bordjes die langs akkers en weiden opgehangen werden onder het motto ‘Ik hou het hier proper, jij toch ook?’ en naar spandoeken met de duidelijke boodschap ‘In onze muil geen zwerfvuil’. Deze acties en campagnes kregen weerklank in de media, maar toch blijken de resultaten onvoldoende.

Een van de landbouworganisaties heeft zich naar aanleiding van deze studie aangesloten bij de Statiegeldalliantie. De landbouworganisaties maken zich dan ook op om in het komende jaar opnieuw naar buiten te komen met betrekking tot dit thema, maar ze beseffen ook dat het tijd is voor een meer doortastende aanpak.

Minister, hebt u kennisgenomen van de resultaten van de studie van de universiteit van Wageningen? Wat is uw reactie op deze resultaten? Hoe staat u tegenover de aankondiging van bijkomende acties in het landbouwlandschap? U was bijvoorbeeld een gepassioneerde bordjesplanter in de vorige campagne. Aan welke specifieke beleidsmaatregelen denkt u om de veehouderij beter te beschermen tegen zwerfafval?

De heer Sanctorum heeft het woord.

Minister, de argumenten voor statiegeld zijn intussen rijk in aantal. Nu hebben we ook een studie die aantoont dat zwerfvuil niet enkel schadelijk is voor het milieu, maar ook voor landbouwdieren. Zwerfvuil, zoals metalen blikjes, wordt mee gemaaid met de oogst en belandt zo in kleine stukjes in het veevoeder. Dat heeft een enorm grote impact op de dieren. Het gaat om 5152 tot 6227 zieke koeien waarvan zelfs 2051 tot 2474 zouden overlijden. Dat is ongeveer het equivalent van zes runderen per dag in heel Vlaanderen. Het heeft dus een behoorlijke impact.

Het is niet alleen een problematiek van dierenleed, maar heeft ook een grote impact op de landbouwer zelf. Het gaat om een economische kost voor de volledige Vlaamse veehouderijsector tussen 4,5 en 6,8 miljoen euro jaarlijks. Die kost komt boven op de milieukost.

De OVAM heeft ook al studiewerk verricht. Het gaat over 155 miljoen euro die de gemeenten reeds uitgeven aan het opruimen van zwerfvuil. De meter tikt aan, zeg maar. De argumentatie pro statiegeld tikt aan. Ik heb ook gemerkt dat landbouworganisaties nu ook voorstander zijn van statiegeld of toetreden tot de statiegeldalliantie.

Minister, we weten dat u een voorstander bent van statiegeld. Ik neem aan dat het antwoord op mijn eerste vraag dus positief zal zijn. Bent u het eens dat de schade door zwerfvuil bij landbouwdieren een bijkomend argument is om statiegeld in te voeren?

In 2018 zou een beslissing worden genomen over statiegeld. We weten nog altijd niet welke dat zal zijn. Het kan ja of nee zijn. In het geval er geen statiegeld wordt ingevoerd, dan is het zaak, minister, dat er maatregelen worden genomen, zoals ook collega De Meyer zei, voor deze specifieke problematiek. Wat plant u om specifiek voor de landbouw de impact van zwerfvuil te verminderen?

Minister Schauvliege heeft het woord.

Collega's, ik denk dat we de studie eigenlijk niet nodig hadden om de problematiek te kennen. De problematiek is gekend en er is al heel veel rond gesensibiliseerd. De studie bevestigt eigenlijk wat we allemaal wisten, namelijk dat er een enorme impact is van zwerfvuil, en meer specifiek van die blikjes, op rundvee.

Als het in het ruw voeder terechtkomt en de dieren het in hun maag krijgen, zegt men, in landbouwtermen, dat men het ‘scherp’ krijgt. Een van de symptomen is dat er sterfte is van het rundvee en het veroorzaakt ook bijzonder veel dierenleed en economisch verlies voor de rundveesector.

Het is ook een van de redenen waarom wij in het kader van het versterkte zwerfvuilbeleid bordjes hebben geplaatst, samen met de landbouworganisaties, waarnaar collega De Meyer zo mooi heeft verwezen. Ze zijn gesubsidieerd, samen met de bijkomende inspanningen die gedaan zijn rond zwerfvuil. Het past ook in de vijfpijleraanpak, waar sensibilisering en bewustmaking een belangrijke pijler in is. Het gaat over communicatie, over participatie, over omgeving, over infrastructuur en handhaving. Dat is de Mooimakersaanpak die op dit moment loopt.

We hebben heel veel cijfers over het zwerfvuil dat wordt opgehaald bij lokale besturen. Op basis daarvan kunnen wij ook de kostprijs berekenen waarnaar collega Sanctorum daarnet heeft verwezen. Wat ik eigenlijk vind, collega's, is dat de studie maar een beperkte steekproef is. Het is belangrijk dat we ook de kostprijs van het overlijden van rundvee en vee in het algemeen beter in kaart brengen. Daarom zal ik aan mijn diensten de opdracht geven om een meldpunt op te richten waar men kan registreren wanneer een dier is overleden door metaal zodat we ook die kostprijs, die is gekoppeld aan de blikjes en het zwerfvuil, goed kunnen meenemen in de totale berekeningen die we doen. De bermbordjes die in samenwerking met de BB maar ook met het Algemeen Boerensyndicaat worden geplaatst, zijn goed, maar ik denk dat we het probleem veel beter in kaart moeten brengen. Er is ook een structurele samenwerking met de LG om ook bijkomend te sensibiliseren, bijvoorbeeld bij fietstochten en wandeltochten op het platteland.

U weet dat er een uitvoeringsplan is met reductiedoelstellingen. Er zijn bijkomende acties in het kader van de Mooimakers. Dit jaar zal er een evaluatie zijn die in de loop van april rond zou moeten zijn. Op basis daarvan zullen dan voorstellen moeten worden geformuleerd.

U weet dat ik voorstander ben van een doorgedreven producentenverantwoordelijkheid waar ook het statiegeld aan is gekoppeld. Op basis van de resultaten die we hebben, op basis van de Mooimakers, zal dan ook naar de regering worden gegaan met een voorstel in die richting. Hat zal voor het rundvee, maar ook voor de boeren, heel wat leed kunnen besparen als we stappen vooruit kunnen zetten.

De heer Vandenberghe heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw antwoord. Er is een bekend spreekwoord dat zegt: zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Ik ben daar een beetje bang voor in dit dossier. We krijgen altijd hetzelfde antwoord. Ik denk dat we de nodige informatie al hebben en ik sta achter het voorstel, ook Groen was het daarmee eens, om in de eerste week na de paasvakantie een allerlaatste hoorzitting te houden over deze problematiek en over de ruimere problematiek van de afvalverwerking. Alle inzichten zijn welkom, maar de verschillende studies bewijzen al, zwart op wit, dat statiegeld jaarlijks een besparing kan zijn van liefst 20 miljoen euro. 20 miljoen euro is heel veel geld. Ik heb eens berekend dat je daarmee twee rusthuizen, dertig parken, negen basisscholen of tweeduizend speeltuinen kunt bouwen. Het zijn maar enkele suggesties.

Het is al meer dan een half jaar geleden dat we met onze fractie resoluties hebben ingediend. Ik blijf het gevoel hebben – en de voorzitter is daar boos om – dat we een beetje aan het aanmodderen zijn: ‘We moeten daar nog op wachten, we gaan dat nog eens onderzoeken, we gaan bordjes zetten, we wachten de acties van Mooimakers af.’ Dat is allemaal heel positief, maar volgens mij zijn alle ingrediënten er om de juiste keuzes te maken en ze zitten ook in onze resoluties vervat. Het enige wat nodig is in deze commissie en in het plenaire debat, is een beetje politiek moed om ons te verzetten tegen het lobbywerk van de producenten en op deze manier de juiste keuzes te maken, niet alleen voor het milieu maar ook voor de mensen in het algemeen. Laat ons dat gewoon doen.

De heer De Meyer heeft het woord.

Minister, u hebt gelijk als u zegt dat we deze studie niet nodig hadden om het probleem te onderkennen, maar ik vind het toch wel nuttig dat er een aantal duidelijke cijfers zijn gegeven die ons toch meer inzicht geven in de problematiek.

Collega's, zwerfafval is een milieuprobleem, een landbouweconomisch probleem, maar ook een probleem van dierenwelzijn. Minister, ik zal te gepasten tijde uw collega daarover ondervragen. Ik kijk dan ook met belangstelling uit naar de houding van de minister van Dierenwelzijn met betrekking tot dit probleem.

Bewustmaking en sensibilisering zijn belangrijk, maar er moet ook handhaving zijn. Uiteraard hebt u daarin als minister van Leefmilieu bepaalde bevoegdheden, maar ook steden en gemeenten hebben die en zelfs de minister van Dierenwelzijn heeft bepaalde verantwoordelijkheden.

Minister, ik heb begrepen dat u op korte termijn een duidelijk initiatief aan de regering zult voorleggen. Onze fractie kijkt ernaar uit.

De heer Sanctorum heeft het woord.

In het debat wordt rijkelijk verwezen naar de bordjes, de sensibilisering. Voor alle duidelijkheid, dat is positief, maar we weten allemaal dat we daarmee het probleem van het zwerfvuil niet zullen aanpakken. Dat heeft geen gigantische impact.

Minister, u zegt dat u een meldpunt gaat installeren om dierensterfte door zwerfvuil bij te houden. Dat is zeker positief. Zo kunnen we nog beter te weten komen wat de impact is, maar er moet dringend een beslissing worden genomen. Er liggen heel veel argumenten op tafel, vooral heel veel argumenten pro, om een positieve beslissing te nemen, dus om statiegeld op blikjes in te voeren. Alleen, collega Vandenberghe, ik vrees dat niet elke fractie het ermee eens is om dat systeem in te voeren. Daar zit natuurlijk de crux.

Ik hoop dat deze studie nog maar eens aantoont dat er iets moet gebeuren, en dat we niet ergens in december te weten gaan komen dat er dan toch geen statiegeld wordt ingevoerd. Er moet zo snel mogelijk een positieve beslissing komen. Dat hoop ik.

De heer Nevens heeft het woord.

Minister, deze problematiek heeft een impact op de dieren die in de weide staan. De cijfers verbazen mij, want ik weet dat sommige landbouwers trucjes proberen toe te passen door magneten te plaatsen in de maag om te vermijden dat die scherpe stukjes blik die via het veevoeder in de dieren terechtkomen … om zo dat probleem te ondervangen.

Minister, dat probleem is niet nieuw. Vroeger waren het prikkeldraad en nagels die ‘het scherp’ veroorzaakten bij dieren, zoals u hebt uitgelegd. Het gaat niet alleen om dieren, ook ons leefmilieu lijdt onder zwerfvuil.

We zijn hier bezig over de gevolgen van zwerfvuil en we zouden de oorzaak moeten aanpakken. De oorzaak, dat zijn mensen. Dat blikje komt er niet vanzelf. Het wordt weggegooid door individuen, door groepen, door jongeren, door mensen die vinden dat ze zo'n blikje niet mee naar huis moeten nemen. Als ze het consumeren, vinden ze dat ze het recht hebben om het in de weide of het veld te gooien. Ondanks alle inspanningen zoals afvalbakjes, sensibiliseringscampagnes, blikvangers waar je al fietsend je blikje kunt ingooien, blijft die problematiek schrijnend. Dat is niet alleen zo voor de koebeesten, maar ook voor het leefmilieu en voor reptielen. Voor iedereen is het zwerfvuil een probleem dat groter is dan hier vandaag in de commissie wordt voorgesteld.

Minister, onze fractie vindt dat de producentenverantwoordelijkheid vandaag te klein is. Met de erkenning van Fost Plus, dat moet worden heronderhandeld, hebt u de kans om daar eindelijk iets aan te doen. Zo kunt u de producentenverantwoordelijkheid veel groter en breder uitbouwen dan vandaag in de erkenning van Fost Plus aanwezig is.

Ik denk dan bijvoorbeeld aan sigarettenpeuken, maar ook aan kauwgom en andere zaken die vandaag als hinderlijk worden beschouwd. Minister, wij vragen u om bij de gesprekken met Fost Plus over de onderhandeling van de erkenning, te zorgen dat de producentenverantwoordelijkheid veel ruimer en breder is dan vandaag het geval is.

Minister Schauvliege heeft het woord.

Ik ben blij met de steun voor een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid en voor statiegeld. De aanpak van zwerfvuil is een van de grootste ergernissen van de Vlaming. Het is niet alleen een ergernis, het is ook heel slecht voor het leefmilieu en voor de dieren. Aan zwerfvuil zijn alleen maar negatieve zaken verbonden. Het kost handenvol geld, dus moeten we daar absoluut een vuist tegen maken.

We hebben al heel wat gedaan. Er wordt hier gezegd: het is tijd, er is nog niets gebeurd. Maar collega Vandenberghe, als ik uw voorstel van resolutie bekijk, dan is 95 procent daarvan al uitgevoerd. U vraagt om extra sensibilisering, studies, dat hebben we allemaal gedaan. We hebben alles in kaart gebracht. U weet dat de Vlaamse Regering de acties van de Mooimakers kansen wil geven. We gaan dat evalueren en in 2018 komen de uitgebreidere producentenverantwoordelijkheid en statiegeld opnieuw op tafel.

Dat is wat deze Vlaamse Regering heeft beslist en dat zal ook zo gebeuren. Intussen lopen die acties. Het plaatsen van die bordjes is een van de bijkomende acties.

Mijnheer Nevens, u vindt dat we gebruik moeten maken van de erkenning van Fost Plus om die producentenverantwoordelijkheid uit te breiden. We zullen dat doen, ik heb dat hier al een aantal keren gezegd. Fost Plus heeft op zich wel niets te maken met kauwgum of sigarettenpeuken. Dat is een heel andere problematiek die niet over die thema’s gaat. Fost Plus gaat over die verpakkingen die wij allemaal kennen. Uiteraard maken we daar ook werk van, maar dan niet in de erkenning van Fost Plus.

De heer Vandenberghe heeft het woord.

Minister, ik had het over onze twee ingediende voorstellen van resolutie die nog moeten worden besproken in verband met het statiegeld en het verbod op plastic zakjes, niet over die resolutie van enkele jaren geleden.

Er is een brede steun over bijna alle partijgrenzen heen om die problematiek adequaat aan te pakken. Ik stel ook voor om de koe bij de horens te vatten en vooruitgang te boeken. Ik reken erop dat dit op heel korte termijn gebeurt.

De heer De Meyer heeft het woord.

Mijnheer Vandenberghe, ik onderschrijf veel van uw zorgen, maar ik wil u een anekdote vertellen. Vorige maand hebben we in onze stad een motie neergelegd waardoor onze stad zou toetreden tot de statiegeldalliantie. Ik was bijzonder ontgoocheld dat we slechts van twee van de zes sp.a’ers steun kregen.

Mijnheer Nevens, wat ik nu ga zeggen, is misschien iets te kort door de bocht, maar ik moest er wel aan denken daarnet tijdens uw betoog. Wanneer Trump uitspraken deed over het wapengeweld in de Verenigde Staten, zei hij dat de oorzaak niet ligt bij de wapens maar bij de slechte mensen die de wapens gebruiken

Het heeft niet alleen te maken met de houding van mensen, het is ook een structureel probleem dat we moeten aanpakken.

De heer Sanctorum heeft het woord.

Mijnheer Nevens, magneten aanbrengen in koeienmagen is natuurlijk een positieve zaak, maar zoals u zelf aangeeft, nemen we daarmee de oorzaak niet weg.

Gesprekken met Fost Plus sluiten natuurlijk geen statiegeld op blikjes uit. De uitvoering van de uitgebreide producentenverantwoordelijkheid sluit ook geen invoering van statiegeld op blikjes uit. We stellen vooral vast dat de problematiek bijzonder groot is. Het cijfer van 155 miljoen euro is al gevallen. Ik denk ook aan het feit dan 40 procent van het volume van het zwerfvuil uit blikjes bestaat. Er is recent ook een studie geweest die stelt dat statiegeld het volume van flesjes en blikjes in het zwerfafval met 70 tot 90 procent kan doen dalen. Dat zijn alleen maar positieve argumenten om dat statiegeld in te voeren. Dus nogmaals, ik hoop dat er een positieve beslissing wordt genomen. Ik hoop dat dit zo snel mogelijk gebeurt en dat dus niet vlak voor Kerstmis 2018 wordt aangekondigd dat dit in de schuif wordt gestopt. Dit moet zo snel mogelijk worden aangepakt.

Mijnheer Vandenberghe, als u verwijst naar uw betoog van de vorige keer, dan klopt het dat ik heb aangegeven dat er hoorzittingen zullen komen en dat u daar op dat moment een andere mening over had. Intussen is afgesproken dat er inderdaad een hoorzitting komt over enerzijds het verpakkingsmateriaal en anderzijds de wijze waarop we het verpakkingsmateriaal aan het einde van de keten moeten aanpakken. We contacteren momenteel de sprekers die we daarover zullen horen, vanuit het idee dat zwerfvuil niet één idee is en we dus de volledige keten in beeld moeten proberen te brengen. Op die manier willen we een ondersteuning bieden aan de regering met eventuele extra inzichten.

De vragen om uitleg zijn afgehandeld.