De soortbescherming van de hamster via vrijwillige beheerovereenkomsten

De voorzitter

De heer De Bruyn heeft het woord.

Het is hier al vaker over dieren in Limburg gegaan: van de wolf naar de hamster, van groot naar klein. Het is een soort die ons enerzijds aangeeft dat de situatie van de natuur in Vlaanderen voor veel dieren- en plantensoorten nog altijd precair is, maar anderzijds ook dat we wel succesverhalen kunnen boeken, maar dat we dan op tijd en stond de nodige maatregelen moeten durven te nemen.

In een poging om de in Vlaanderen bijna uitgestorven wilde hamster te redden, voorzag u in 2015 in een soortbeschermingsprogramma (SBP) met maatregelen die de populatie opnieuw moeten doen groeien. Dat soortbeschermingsprogramma is er vooral op gericht om met vrijwillige beheerovereenkomsten met landbouwers geschikt leefgebied voor de hamster te ontwikkelen in het laatst gekende bolwerk rond het prachtige Widooie. In de tweede plaats gaat het om het uitzetten van gekweekte hamsters om de uitgedunde populatie te versterken, maar dat kan maar zinvol zijn als het eerste is gerealiseerd.

In het goedgekeurde SBP leren we dat zulke uitzetting gepland is voor het voorjaar 2018 – met andere woorden, dat zit er zowat aan te komen –, maar ook dat dit pas zinvol is en dus pas effectief kan worden uitgevoerd wanneer er voldoende geschikt leefgebied bij is gekomen. Hamsters uitzetten zonder dat er genoeg leefgebied is, biedt namelijk geen duurzame oplossing.

Volgens het soortbeschermingsprogramma moet er daarbij tegen 2020 een extra leefgebied van 125 hectare worden aangelegd en was bepaald dat tegen 2018 een tussentijds doel van 50 hectare zou worden bereikt.

De speciaal aangestelde gebiedscoördinator contacteert lokale landbouwers met het oog op het afsluiten van deze vrijwillige beheerovereenkomsten. U meldde vorig jaar naar aanleiding van een schriftelijke vraag van collega Christiaens dat het effect van het in werking treden van het SBP op de oppervlakte hamstervriendelijk beheer vanaf 2018 duidelijk zou worden. Aangezien het om een relatief klein gebied gaat, ga ik ervan uit dat alle betrokken landbouwers ondertussen konden worden gepolst om in te schrijven op de beheerovereenkomsten en dat we ondertussen aan de hand van deze reacties een inschatting kunnen maken wat betreft het potentieel van die beheerovereenkomsten.

Niet onbelangrijk is de keuze die u voorlopig handhaaft om te kiezen voor een beleid op basis van vrijwilligheid. Men geeft incentives en hoopt op die manier zowel het tussentijds als einddoel te gebruiken. Maar we moeten er toch voor oppassen dat we niet in het verhaal terechtkomen dat Frankrijk heeft meegemaakt, waar men heel lang heeft ingezet op een vrijwilligheid, maar dan door Europa is gedwongen om maatregelen te nemen die in kostprijs vele malen de kostprijs overtreffen van als men die maatregelen eerder had genomen.

Tegen die context, zeker ook een Europese context, heb ik een aantal vragen.

Hoever staat het SBP Wilde Hamster in de realisatie van zijn doelen om het vooropgestelde extra areaal leefgebied onder de speciaal hiervoor opgestelde beheerovereenkomsten te brengen? Hoeveel hectare van de nieuwe beheerovereenkomsten voor hamster werden tot nog toe afgesloten? Zitten we daarmee nog op dat schema?

Indien niet, welke bijkomende initiatieven zult u nemen? Zal er in 2018 kunnen worden overgegaan tot het uitzetten van hamsters om de hamsterpopulatie te verstevigen?

Indien zou blijken dat we niet op schema zitten of dat het huidige instrumentarium ontoereikend blijkt, hoe zult u er dan met extra ingrepen voor zorgen dat we op korte termijn die instandhouding toch veiligstellen?

Ik rond af met een vraag waaraan ik net refereerde. Minister, hebt u een soort van terugvalpositie om niet te verzanden in de situatie waarmee Frankrijk zich momenteel geconfronteerd ziet?

Minister Schauvliege heeft het woord.

Collega De Bruyn, ik dank u voor uw aandacht voor een klein dier dat onze aandacht absoluut verdient. Daarom ook hebben we het soortbeschermingsprogramma goedgekeurd.

U vraagt naar de laatste stand van zaken. Aan de ene kant is er goed nieuws, aan de andere kant geen goed nieuws. Het goede nieuws is dat op heden voor 11,8 hectare beheerovereenkomst Luzerne is afgesloten. We zitten daar op schema. Dat is dus goed nieuws, want we hadden eigenlijk vooropgesteld om in 2018 op 10 hectare te zitten. We zitten er dus iets boven, en dat is goed nieuws.

Minder goed nieuws – of eigenlijk slecht nieuws – is dat er nog geen beheerovereenkomsten hamstervriendelijke nateelt zijn afgesloten. Daar hadden we onszelf als doelstelling 40 hectare vooropgesteld in 2018. We moeten dus absoluut nog een forse tand bij steken.

Het Agentschap voor Natuur en Bos acht het inzetten op de vrijwillige beheerovereenkomsten nog steeds een belangrijk instrument om die doelstelling te halen. Voor de luzerne wordt verwacht dat de doelstelling uit het soortbeschermingsprogramma grauwe kiekendief, waar eveneens met vrijwillige beheersovereenkomsten wordt gewerkt, kan worden gehaald.

Dat toont aan dat het mogelijk is om op deze manier de gestelde doelstelling te halen. Voor de beheersovereenkomst hamstervriendelijke nateelt zullen in overleg met de betrokkenen alternatieven worden uitgewerkt.

Het doel van 50 hectare leefgebied is volgens het ANB de grenswaarde voor het uitzetten van de hamster. Er zullen dit jaar dus geen hamsters worden uitgezet als die doelstelling niet wordt gehaald. Via de gebiedsgerichte aanpak van beheersovereenkomsten legt ook de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) de focus op akker- en weidevogels, maar ook op de Europees beschermde soorten, waaronder de hamster. Met die aanpak willen we ook voor deze soort een inhaalbeweging maken wat de oppervlakte leefgebied betreft die via beheersovereenkomsten hamstervriendelijke nateelt tot doel wordt gesteld. Daarnaast zullen in 2018 op korte termijn in overleg met gebiedscoördinatoren, de VLM en de lokale partners echt alternatieven worden uitgewerkt. Er wordt daarbij gedacht aan een meer bedrijfsgerichte aanpak, waarbij op bedrijfsniveau de integratie van hamstervriendelijke teelten en maatregelen wordt bekeken en vergoed. Daarnaast wordt er ook naar innovatieve maatregelen gekeken, zoals bijvoorbeeld een arenstripper, die toelaat het graan te oogsten, maar waarbij men de halmen laat staan, zodat die ook een mooie schuilplaats zijn voor de hamster. Voor de verdere duur van het soortenbeschermingsprogramma zal vanuit zowel het ANB als de VLM in de nodige budgetten worden voorzien. Succesvolle maatregelen kunnen dan ook in 2020 in PDPO IV (Programmeringsdocument voor Plattelandsontwikkeling) worden geïntegreerd. Daarnaast is door een samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland het voortbestaan van een kweekprogramma gegarandeerd.

Voorlopig zetten we dus maximaal in op het zoeken naar die geschikte vormen van vrijwillige samenwerking. Voldoet dat niet, dan zullen we uiteraard ook dwingende maatregelen niet uitsluiten.

Hoe zit het in Nederland? Nederland heeft inderdaad hamsterreservaten, maar daar heeft men eigenlijk geen goede ervaring mee, omdat het de duurzame instandhouding van de hamster niet garandeert. De meest duurzame manier blijft het ervoor zorgen dat er mogelijkheden zijn in de natuurlijk biotoop van de hamster, dus dat de lokale landbouwer ervoor zorgt dat de hamster voldoende ruimte krijgt binnen het gebied van de actieve landbouw. Dat is eigenlijk de enige manier om een duurzame instandhouding van de hamster te realiseren en te garanderen.

De heer De Bruyn heeft het woord.

Minister, ik begrijp uit uw antwoord dat het een beetje een verhaal van vallen en opstaan is. Er is heel wat goede wil aanwezig, en men probeert ook wel de nodige contacten te leggen met landbouwers om hen ervan te overtuigen mee te doen aan een programma dat hun landbouwactiviteiten niet hypothekeert en tegelijkertijd ook onze hamsterpopulatie kansen op verdere ontwikkeling biedt.

Zoals u echter zelf zei, kunnen we op dit ogenblik toch niet echt optimistisch zijn wat de resultaten betreft. Er waren een aantal tussentijdse doelstellingen bepaald voor 2018. Er blijkt dat we die niet of niet allemaal gaan halen. U zegt dan wel binnen het aanbod van vrijwillige engagementen te zullen zoeken naar alternatieven, allemaal goed en wel, maar ik blijf toch bijzonder bekommerd om het resultaat dat dat uiteindelijk zal hebben. In dat opzicht kan ik alleen nog maar eens verwijzen naar de juridische procedureslag die is gevoerd tussen Frankrijk en Europa, en die wat Frankrijk betreft in ieder geval in een terechtwijzing heeft geresulteerd. Frankrijk heeft letterlijk een hoge prijs betaald daarvoor. Ik wil dus nog eens aandringen op het inzetten van alle overredingskracht en het creatief zoeken naar alle mogelijke alternatieven om op basis van die vrijwilligheid die hamsterpopulatie veilig te stellen, maar ik heb niet het gevoel dat we op dit ogenblik wat dat betreft echt op het goede spoor zitten.

De heer Sanctorum heeft het woord.

Dit is een interessante opvolgvraag van collega De Bruyn. Ik had graag bijkomend geweten, als die informatie meteen beschikbaar is, wat intussen het kostenplaatje is geweest. Als ik me goed herinner, was er in ongeveer 800.000 euro gedurende vijf jaar voorzien. Daar werd trouwens in de media nogal smalend over gedaan, wat mij betreft onterecht: dat diertje verdient dat. Bestaat er een overzicht van wat er intussen al werd besteed, in de eerste plaats aan compensaties voor die beheersovereenkomsten met de landbouwers?

De heer Tobback heeft het woord.

Ik wou me eigenlijk in grote mate in dezelfde richting begeven als collega Sanctorum. We hebben inderdaad het gevoel dat er wel degelijk in budgetten is voorzien, maar dat desondanks ondertussen nog altijd in de praktijk wel wordt geknaagd aan het leefgebied en de levensomstandigheden van de hamster. De middelen – en dan kom ik terug op de discussie van daarstraks met collega Ceyssens – worden dus niet noodzakelijk besteed op een manier die in verhouding staat tot het te bereiken doel. Met andere woorden, er begint toch wel een probleem te ontstaan.

Ik deel de bezorgdheid van collega De Bruyn wel een beetje. Dit zijn geen vrijblijvende engagementen. Het zijn wel degelijk verplichtingen. Ook al werkt men met vrijwillige overeenkomsten, dan nog is het bereiken van het resultaat voor het Vlaamse Gewest niet vrijblijvend. Er dreigen inderdaad wel juridische procedures, naar het voorbeeld van Frankrijk, met alle bijhorende kosten. Het zou zonde zijn om het geld waarin is voorzien voor natuurbehoud en biodiversiteit, te moeten besteden aan het voeren van juridische procedures.

Minister Schauvliege heeft het woord.

Ik zal een overzicht opvragen van de budgetten die tot nu toe zijn besteed en wat daarmee is gebeurd. Ik zal dat aan het secretariaat overmaken.

Het is ook wel zo dat we bij de opmaak van het plan ook wel hebben bekeken wat er in het buitenland is gebeurd en wat daarvan de resultaten zijn. Ik heb daarnet ook verwezen naar Nederland, bijvoorbeeld, met de reservaten. Men heeft daar niet zo’n goede ervaringen mee. We hebben dus ook geprobeerd daaruit te leren. De beste tactiek lijkt me inderdaad de manier waarop we nu werken, maar we hopen daar inderdaad ook meer resultaat mee te hebben. U hebt in ieder geval gelijk wat dat betreft: we hopen op meer resultaat daarvan. We zullen daar ook alle inspanningen voor doen.

De vraag om uitleg is afgehandeld.