Margrethe Vestager, commissaris voor Mededingingsbeleid: "Dit verslag biedt belangrijke inzichten in het waardevolle werk dat de Europese mededingingsautoriteiten verrichten in de landbouwsector. In het bijzonder beschermen we landbouwers tegen concurrentieverstorend gedrag en zorgen we ervoor dat landbouwers en consumenten voordeel kunnen halen uit een volledig open interne markt.Dat werk zetten we samen met de nationale mededingingsautoriteiten voort".
Phil Hogan, commissaris voor Landbouw en Plattelandsontwikkeling: "In een marktgerichte beleidscontext is het essentieel om de marktpositie van de landbouwer in de voedselvoorzieningsketen te versterken. Dit verslag belicht hoe landbouwrecht en mededingingsrecht hand in hand gaan om eerlijkere en efficiëntere resultaten te behalen voor zowel producenten als consumenten. Laten we niet uit het oog verliezen dat landbouwers een bijzondere plaats innemen wat mededingingsrecht betreft. Erkende producentenorganisaties kunnen hen helpen hun positie in de voedselvoorzieningsketen te versterken”.
De EU-mededingingsregels, die afspraken bij de vaststelling van prijzen of andere contractuele voorwaarden of bij de verdeling van de markten verbieden, zijn van toepassing op de productie van en de handel in landbouwproducten. De verordening tot vaststelling van een gemeenschappelijke marktordening (de "GMO-verordening") bevat echter afwijkingen van de toepassing van deze regels, die van invloed zijn op alle of sommige landbouwsectoren of betrekking hebben op specifieke situaties.
Het vandaag door de Commissie gepubliceerde verslag is het eerste dat specifiek is gericht op de toepassing van de EU-mededingingsregels op de landbouwsector.
Op basis van de inzichten uit het verslag zal de Commissie blijven overleggen met de betrokken partijen in de landbouwsector en met de lidstaten, het Europees Parlement en de Raad over toekomstige beleidskeuzes betreffende de toepassing van de mededingingsregels op de landbouwsector. De Commissie zal ook intensiever toezicht houden op de markten, met name wat betreft collectieve overeenkomsten die de interne markt opdelen in segmenten.
Belangrijkste bevindingen van het verslag
Wat doen de Europese mededingingsautoriteiten?
a) Onderzoek uitvoeren in de sector
De Europese mededingingsautoriteiten hebben 178 onderzoeken verricht in de landbouwsector. Meer dan een derde daarvan had betrekking op verwerkers van landbouwproducten, en landbouwers vormden daarbij de grootste groep klagers.
In bijna de helft van alle inbreuken op de mededingingsregels die tijdens de onderzoeken aan het licht zijn gekomen, ging het om prijsafspraken. Die afspraken werden doorgaans gemaakt tussen concurrerende verwerkers om de groothandelsprijs te bepalen (bv. voor suiker en meel), of tussen verwerkers en detailhandelaren om de detailhandelsprijs te bepalen (bv. voor zuivelproducten, vlees of zonnebloemolie). Bij andere inbreuken ging het om productieafspraken, informatie-uitwisseling of de verdeling van de markten.
In het verslag werd geconcludeerd dat het handhavend optreden van de Europese mededingingsautoriteiten ten goede kwam aan landbouwers, die betere deals kregen voor hun producten. In het bijzonder worden in het verslag verschillende gevallen genoemd waar Europese mededingingsautoriteiten praktijken van grote afnemers die bedoeld waren om lagere prijzen aan de landbouwers te betalen, hebben tegengehouden en bestraft. Bovendien hebben de inspanningen van de Europese mededingingsautoriteiten eveneens landbouwers geholpen om betere voorwaarden te verkrijgen van de coöperaties.
b) De interne markt beschermen
Een van de belangrijkste bevindingen van het verslag is dat een aantal lidstaten af en toe hebben getracht de invoer van bepaalde landbouwproducten uit andere lidstaten te beperken. Verschillende Europese mededingingsautoriteiten onderzochten en beëindigden een aantal collectieve overeenkomsten, waarbij bijvoorbeeld landbouwers in een bepaalde lidstaat de verkoop door landbouwers uit andere lidstaten proberen te belemmeren.
Die maatregelen van mededingingsautoriteiten waren niet alleen gunstig voor de consumenten in de lidstaten waar de invoer zou zijn beperkt, maar ook voor de landbouwers in alle andere lidstaten die zouden zijn getroffen door de poging om de grensoverschrijdende verkoop te hinderen.
c) Begeleiden en monitoren
De Europese mededingingsautoriteiten hebben landbouwers, andere marktdeelnemers en regeringen richtsnoeren geboden over hoe het mededingingsrecht in de sector moet worden geïnterpreteerd en toegepast, bijvoorbeeld met betrekking tot de duurzaamheidsinitiatieven van landbouwers of de bekendmaking van prijzen door sectororganisaties. De Europese mededingingsautoriteiten hebben de situatie in de sector eveneens proactief gemonitord en sectorale onderzoeken gedaan naar de werking van de toeleveringsketen. Daarbij is de aandacht toegespitst op kwesties als de doorrekening van de prijzen in de keten en het evenwicht tussen de onderhandelingsposities van de landbouwers en van de andere niveaus in de keten.
Afwijkingen van de mededingingsregels voor producentenorganisaties en brancheorganisaties
Erkende producentenorganisaties en erkende brancheorganisaties kunnen de positie van de landbouwers helpen versterken en kunnen bijdragen tot een efficiëntere voedselvoorzieningsketen.
Erkenning van producentenorganisaties door nationale autoriteiten wordt op ruime schaal gebruikt in de sector groenten en fruit, waar bijna de helft van de productie door producentenorganisaties wordt afgezet, maar ook in de sectoren zuivel, vlees, olijfolie en granen. Daarnaast zijn er in de EU 128 erkende brancheorganisaties, waarvan het overgrote deel gevestigd is in Frankrijk en Spanje.
Sectorspecifieke instrumenten in de landbouw
Het verslag bevestigt dat de sectorspecifieke tools die in de landbouw beschikbaar zijn, gebruikt worden ten bate van de landbouwers en de sector als geheel:
- in de suikersector wordt het op vrijwillige basis overeenkomen van waardeverdelingsclausules uitgebreid toegepast;
- in de wijnsector worden ook regelmatig marktstabiliserende maatregelen genomen;
- in de sectoren kaas en ham zijn maatregelen voor aanbodbeheer vastgesteld voor producten met beschermde oorsprongsbenamingen of geografische aanduidingen.
Achtergrond
De bevindingen van de Commissie in het verslag zijn gebaseerd op informatie van nationale mededingingsautoriteiten, lidstaten en private organisaties, en op onderzoeken van de Commissie over producentenorganisaties in de sectoren olijfolie, akkerbouwgewassen en rundvlees en over brancheorganisaties.
Het verslag heeft betrekking op de periode van 1 januari 2014 tot midden 2017 wat de afwijkingen van de mededingingsregels in de GMO-verordening betreft, en op de periode van 1 januari 2012 tot midden 2017 wat de evaluatie van antitrustonderzoeken betreft.
Overeenkomstig artikel 225, onder d), van de verordening tot vaststelling van een gemeenschappelijke marktordening (de "GMO-verordening") brengt de Europese Commissie verslag uit aan het Europees Parlement en de Raad over de toepassing van de mededingingsregels op de landbouwsector, met name wat betreft de werking van de artikelen 209, 210 en 169, 170 en 171 van de GMO-verordening. De artikelen 169, 170 en 171 van de GMO-verordening zijn intussen geschrapt bij de omnibusverordening.
Het nieuwe artikel 152 van de GMO-verordening, dat in januari 2018 bij de omnibusverordening is ingevoerd, creëert een "veilige haven" die erkende producentenorganisaties en unies daarvan bescherming biedt tegen de toepassing van de mededingingsregels.
Het werkdocument van de diensten van de Commissie bij het verslag bevat aanvullende informatie over de afwijkingen en de antitrustonderzoeken.
Het Europees mededingingsnetwerk publiceerde in mei 2012 een verslag over de handhaving van het mededingingsrecht en de marktmonitoring door de Europese mededingingsautoriteiten in de voedingsmiddelensector, waarin antitrustonderzoeken in de periode 2004-2011 zijn beschreven.
