Gevolgen van de Brexit op Vlaamse land- en tuinbouw

Mevrouw Vermeulen heeft het woord.

Voorzitter, mijn vraag om uitleg heeft betrekking op de visserij. Mevrouw Joosen zal dan een aantal vragen over land- en tuinbouw stellen.

De verschillende visserijvertegenwoordigers van de lidstaten van de EU maken zich immers zorgen over de gevolgen van de brexit. De EU en het Verenigd Koninkrijk onderhandelen over tal van zaken om de brexit door middel van een terugtredingsakkoord voor beide partijen zo interessant mogelijk in te vullen. Als de EU en het Verenigd Koninkrijk over alle onderwerpen in het terugtredingsakkoord overeenstemming bereiken, wordt het een deal met een zachte brexit waarop een overgangsperiode van toepassing is. Over een gedeelte van de onderwerpen in het terugtredingsakkoord is inmiddels door beide partijen overeenstemming bereikt. Een overgangsperiode tot 31 december 2020 voor de visserij behoort tot die overgangsperiode. Er is echter ook onenigheid tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk over andere onderwerpen in het terugtredingsakkoord. Indien de EU en het Verenigd Koninkrijk het over die onderwerpen niet eens kunnen worden, betekent dit een no-deal. Dat is een harde brexit waarbij het Verenigd Koninkrijk op 29 maart 2019 de grenzen sluit en alle gemaakte afspraken, ook de overgangsperiode voor de visserij, vervallen.

Minister, het is misschien nog een beetje voorbarig, maar ik heb hierover toch enkele vragen. In het Verenigd Koninkrijk is een Fisheries white paper gepubliceerd. Hebt u die paper gezien? Wijkt de paper af van het standpunt van de European Fisheries Alliance (EUFA) dat de Rederscentrale u in een brief heeft overgemaakt? Op welk vlak wijken de standpunten af? Is dat problematisch voor de visserijsector?

Volgens de Rederscentrale is er nood aan een bevestiging dat de Belgische visserij op de nationale en regionale brexitagenda’s blijft staan. Hoe houdt u de visserij als Vlaams minister op de brexitagenda? Zult u ingaan op de vraag van de Rederscentrale naar een algemeen overleg over de wijze waarop België er als Europese lidstaat mee voor kan zorgen dat de visserijdoelstellingen mee in de brexit-onderhandelingen worden opgenomen?

In september 2018 heeft de FOD Economie de publicatie van de Brexit Impact Scan aangekondigd. Hebt u deze scan reeds ontvangen? Wat zijn volgens die scan de gevolgen voor de visserijsector?

Mevrouw Joosen heeft het woord.

Voorzitter, het is duidelijk dat de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de EU verregaande gevolgen zal hebben voor de Vlaamse land- en tuinbouw. België exporteert voor 3,5 miljard euro aan agrarische producten naar het Verenigd Koninkrijk. Die export omvat ook verwerkte producten, niet-voedingsproducten van agrarische oorsprong, agro-industriële producten als meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen, landbouwmachines, visserijproducten et cetera. Ongeveer 80 procent van de exportwaarde wordt gerealiseerd door verwerkte producten. In de land- en tuinbouwsector valt op dat de zuivelsector, de aardappelsector, de groente-industrie en de vleessector een relatief groot belang in die export hebben.

Bij de versproducten wordt een kwart van de exportwaarde van de aardbeien die binnen de EU worden uitgevoerd, in het Verenigd Koninkrijk gerealiseerd. Die cijfers haal ik uit de publicatie ‘Gevolgen van de brexit voor de Vlaamse land- en tuinbouw’ van het Departement Landbouw en Visserij. De publicatie is verschenen in februari van dit jaar en een van de conclusies was toen: het worstcasescenario in geval van een no deal kan zoals reeds eerder becijferd een grote impact hebben op de toekomstige handel. Een akkoord tussen beide partijen zou de negatieve impact echter in grote mate kunnen milderen. Het lijkt er helaas steeds meer op dat het no-dealscenario dichterbij komt, hoewel we vorige week opnieuw positievere signalen te horen kregen, en dat dus ook onze Vlaamse land- en tuinbouwsector mogelijk zal moeten leven met dat worstcasescenario.

Minister, hoe is onze Vlaamse land- en tuinbouw voorbereid op een eventuele no deal? Welke initiatieven hebt u ter zake genomen of zult u nog nemen? Ik ga ervan uit dat u ook contacten hebt met uw federale collega’s over deze problematiek. Ik denk maar aan de mogelijke problemen inzake onderbemanning bij bijvoorbeeld Douane en Accijnzen en het Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen (FAVV). Kunt u daar wat meer toelichting over geven?

Minister Schauvliege heeft het woord.

Collega's, dit is inderdaad een belangrijke kwestie, die veel van onze aandacht wegdraagt en die we ook goed moeten bewaken voor heel wat sectoren in Vlaanderen, maar inderdaad ook voor de visserijsector en voor de land- en tuinbouw in het algemeen.

Mevrouw Vermeulen, uw vragen hebben vooral betrekking op de visserijsector. De Fisheries white paper dateert inderdaad van 4 juli en werd door mijn diensten met bijzondere aandacht doorgenomen. In deze nota beschrijft de Britse overheid hoe ze haar toekomstige visserijbeleid ziet. De nota zelf bevat geen verrassingen en geeft gekende Britse standpunten weer zoals de aansturing op hogere quota voor zichzelf.

Wanneer de Europese Unie onderhandelt over de toekomstige relatie met het Verenigd Koninkrijk, gebeurt dit op basis van de onderhandelingsrichtlijnen die op 23 maart 2018 werden aangenomen. Die werden mee onderhandeld en goedgekeurd door ons en voor de visserij in het bijzonder werd hierin opgenomen: “In de algemene context van de vrijhandelsovereenkomst dient de huidige wederzijdse toegang tot viswateren en visbestanden te worden gehandhaafd.”

Dit komt volledig overeen met het standpunt van de Europese Visserij Alliantie (EUFA). De Vlaamse Regering ijvert er momenteel voor dat dit principe ook wordt opgenomen in de politieke verklaring die gekoppeld is aan het terugtrekkingsakkoord.

Samen met minister-president Bourgeois heb ik de Rederscentrale op 28 september ontvangen. We hebben afgesproken dat we een brief zouden sturen aan eerste minister Charles Michel. Hierin wordt aandacht gevraagd, zowel door de minister-president als door mijzelf, voor de bijzondere situatie van de Vlaamse visserijsector in het kader van de brexit.

De Vlaamse visserijsector is bijzonder kwetsbaar en de Vlaamse Regering wil daarover echt wel proactief een standpunt bepalen in het kader van de brexitonderhandelingen. We willen ook de Vlaamse belangen optimaal in kaart brengen en verdedigen, intra-Belgisch en ook binnen de EU. De regering beschikt hiertoe over een overheidsbrede brexittaskforce. Via deze taskforce worden posities ingenomen en worden stakeholders maximaal bevraagd en geïnformeerd. Deze ochtend was er om 8 uur een Overlegcomité, waar ook de brexit prominent op de agenda stond, en waar die principes ook nog eens zijn herhaald.

Voorts volgt het Departement Landbouw en Visserij in nauw overleg met het federale en regionale niveau de onderhandelingen op, waarbij erover wordt gewaakt dat de belangen van de visserijsector in elk stadium aan bod komen. We doen dat altijd in nauw overleg met de Rederscentrale.

De Brexit Impact Scan is publiek raadpleegbaar door iedereen op de website van de Federale Overheidsdienst Economie. Die is bedoeld voor alle bedrijven in België, en moet helpen bij de voorbereiding bij een mogelijke harde brexit. Uit een eerste analyse van mijn diensten is deze minder bruikbaar voor rederijen of voor de Vlaamse vangstsector. De scan is wel interessant voor bedrijven die handelen in vis, vooral voor de visverwerkende industrie. Er is veel aandacht voor de import en export van dieren en dierlijke producten.

Om de weerbaarheid van de Vlaamse economie en het bedrijfsleven tegen de negatieve gevolgen van de brexit te verhogen, werkt de Vlaamse Regering op dit moment een algemeen actieplan uit om Vlaamse bedrijven te helpen voorbereidingen te treffen. Het Departement Landbouw en Visserij volgt samen met de Rederscentrale alle initiatieven en evoluties die belangrijk zijn voor de visserijsector van nabij op.

Collega Joosen, we maken nu de sprong naar de ruimere land- en tuinbouwsector. Een no deal begint steeds meer een piste te worden waarvoor we moeten opletten en waarover we ernstig moeten nadenken. Het was de bedoeling om in oktober tot een deal te komen die daarna nog formeel moest worden goedgekeurd in de periode tot aan de effectieve brexit. De deal is er niet gekomen. Toch hebben de onderhandelaars zich de tijd gegeven tot december. Dit is dus verder op te volgen.

Bij een no-dealscenario komen we in een zogenaamde ‘cliff edge’. Dit betekent dat de handel met het Verenigd Koninkrijk zou teruggevallen op de hoge WTO-tarieven (World Trade Organization) aan de buitengrenzen van de EU. Bovendien worden de douaneprocedures complexer, met langere wachttijden. Dit zal negatieve gevolgen hebben voor snel bederfbare waren zoals groenten en fruit, die nu meestal just in time worden geleverd.

Sinds dit najaar is het duidelijk dat een no deal tot de mogelijkheden behoort en op de voorgrond treedt. Sindsdien werken mijn diensten aan de uitdieping van de eerder gemaakte impactstudie specifiek voor de land- en tuinbouwsector. Daarbij zal in kaart worden gebracht wat de gevolgen kunnen zijn en welke maatregelen we kunnen treffen om die impact zoveel mogelijk op te vangen, zoals het zoeken van alternatieve exportkanalen voor de huidige handelsstromen met het VK.

Daarnaast is er op ambtelijk niveau overleg met de federale collega’s over de brexit, om zo gecoördineerd mogelijk te werken. Deze ochtend was er overleg tussen de verschillende ministers. Daaruit blijkt dat de federale overheid zich voorbereidt op de mogelijke gevolgen van een no-dealscenario. Het komt de federale collega’s toe om meer informatie te geven over eventuele gevolgen op personeelsvlak. Deze ochtend werd afgesproken dat de werkgroepen zullen worden geïntensifieerd. Alles moet snel en goed worden opgelijst. Die opdracht werd gegeven aan alle diensten; zij moeten de informatie zo snel mogelijk aanleveren.

Collega’s, wij blijven dit dus goed opvolgen. Dit baart ons inderdaad grote zorgen.

Mevrouw Vermeulen heeft het woord.

Minister, dank u voor uw antwoord. In de Septemberverklaring werd aangehaald dat men de brexit en de benadering van de zeevisserij zeer au sérieux neemt. Dat stelde mij gerust. Ook uw gesprek met de minister-president, samen met de Rederscentrale, naar aanleiding van een brief, bewijst dat het belangrijk is druk te blijven zetten vanuit Vlaanderen. We zijn er ons allemaal bewust van dat de Vlaamse visserij ernstig kan worden geïmpacteerd indien de toegang tot de visgronden van het Verenigd Koninkrijk (VK) wordt afgesloten.

De eenheid van de visserijsector in de brexitbehandeling via de Europese Visserij Alliantie (EUFA) moet behouden blijven. Dit moeten we samen met de overheid blijven aanpakken. We moeten druk blijven uitoefenen. De impact voor onze visserijsector is zeer groot.

Mevrouw Joosen heeft het woord.

De brexit is inderdaad een zeer belangrijke zaak voor Vlaanderen. Het VK is een belangrijke exportmarkt voor agrarische producten. Daarnaast staat ook nog het nieuwe Europese gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) op stapel. Dat bevatte toch heel wat kansen voor de Vlaamse land- en tuinbouw. We zullen die kansen moeten grijpen om een omslag te kunnen maken in de sector. De brexit vormt uiteraard een bedreiging voor deze opportuniteiten.

Vlaanderen heeft nood aan een goede brexitdeal. Een no-deal zou natuurlijk het slechtst mogelijke scenario zijn. We moeten dus goed voorbereid zijn. Ik ben heel blij te vernemen dat de Vlaamse Regering effectief een tandje bij zal steken, dat we de impactstudies zullen uitbreiden en dat er ook zal worden gezocht naar bijkomende maatregelen die een positievere impact kunnen hebben. Dat is essentieel. We mogen de ernst van de situatie niet onderschatten. De komende maanden zullen hopelijk wat meer duidelijkheid brengen voor de sector.

De heer Vanderjeugd heeft het woord.

Dank u, voorzitter.

Ook dank aan de collega’s voor deze vraag. De bezorgdheid van mijn fractie is even groot. Voor zowel de land- en tuinbouw als de visserij zal de brexit, in om het even welk scenario, gevolgen hebben. Ik spits mij toe op de visserij. De Belgische visserij haalt een groot aandeel in de Britse wateren. Het gaat ook over heel wat arbeidsplaatsen: 1500 tot 2000.

Minister, vorig jaar vroegen zeven landen in een verklaring aan de EU-onderhandelaars om de visserij te verdedigen. Onze West-Vlaamse gedeputeerde voor Landbouw en Visserij heeft die verklaring ook ondertekend. Wat heeft die verklaring inmiddels teweeggebracht?

Wordt er, indien in bepaalde gebieden van de Britse wateren niet meer zou mogen worden gevist, onderzocht of er andere visgebieden ter compensatie kunnen worden aangeboden?

Indien Belgische vissers niet meer mogen vissen in bepaalde Britse visgebieden, dreigt er dan een delokalisering van onze Belgische vissers? Zouden zij dan bijvoorbeeld naar Britse veilingen gaan? Zouden zij daar bedrijven en filialen openen, waardoor ze dan wel toegang zouden krijgen? Wordt dit bekeken? Is dit een piste die voor sommigen al zou opgaan? 

Collega’s, jullie hebben terecht deze bezorgdheden geformuleerd, die uiteraard ook mijn fractie deelt. Het brengt mij bij deze zijdelingse beschouwing: mocht er vandaag opnieuw een stemming zijn over een brexit, vraag ik mij af of de Britse plattelandsbewoner, die in grote mate voor de brexit heeft gestemd, dat vandaag nog zou doen. Ik hoop dat de collega’s die op de verschillende niveaus veeleer sceptisch staan tegenover Europa, nu toch wel beter inzien welke enorme opportuniteiten de gemeenschappelijke markt inhoudt. Ik hoop ook dat ze in de toekomst hieruit de juiste lessen trekken.

De gezamenlijke verklaring werd meegenomen naar de Europese werkgroep. Dat is een sterk signaal. Het is belangrijk dat we niet alleen staan. Het is altijd goed om bondgenoten te zoeken. We moeten bijzonder waakzaam zijn dat de visserij en de effecten op de visserij niet apart worden gezien. Dat moet in de algemene brexitonderhandelingen blijven. Het gevaar bestaat dat men dit gaat afzonderen omdat het heel specifiek is, met die wateren waarin er al of niet gevist mag worden. Dat moeten we in eerste instantie bewaken. Dat moet in de algemene onderhandelingen blijven. Dat kan ook met andere sectoren ook gebeuren, maar de visserij is redelijk kwetsbaar. We moeten dat koste wat het kost vermijden. Dat is ook het standpunt van alle landen of regio’s die die verklaring hebben ondertekend.

Wat het op zoek gaan naar andere wateren betreft, of visgronden: delokalisatie is natuurlijk vooruitlopen. We moeten dat ergens wel wat voorbereiden en in het achterhoofd houden, maar ik zou die pistes op dit moment niet te veel bewandelen. Als ik het goed voorheb – dit is voor mij ook allemaal nogal technisch – dan is het zo dat het land waar de eerste verkoop plaatsvindt, de eigenlijke standplaats is. Daar zijn wel wat dingen mogelijk, maar zo evident is dat allemaal niet. Als men natuurlijk protectionistische maatregelen neemt in het Verenigd Koninkrijk, dan lijkt mij dat ook allemaal niet zo evident.

Veel alternatieven om ergens anders te gaan vissen hebben we niet met onze vaartuigen, met de manier waarop wordt gevist, maar ook met het soort vis waarop wij focussen. Dat zijn gigantische uitdagingen voor onze sector, en dat is echt niet evident. Dat is natuurlijk ook de grote vrees van de grote redercentrales. Maar we blijven dat heel goed opvolgen, en we doen dat ook samen met de sectoren. Ik denk dat dat heel belangrijk is. En we zoeken ook bondgenoten binnen Europa.

Mevrouw Vermeulen heeft het woord.

Ik was nog iets kleins vergeten te vragen: u had gezegd dat u premier Michel op de hoogte had gebracht met een brief over het standpunt van Vlaanderen. Komt daar nog een terugkoppeling van premier Michel, of blijft het bij het schrijven van een brief?

We hebben daar nog geen antwoord op ontvangen. We hebben vanmorgen een vergadering van het Overlegcomité gehad, waarin de premier natuurlijk ook aanwezig was, en waarin hij ook nog eens geformuleerd heeft dat er grote problemen op ons afkomen. Daarom worden die werkgroepen ook geïntensifieerd. Ik vermoed dat het antwoord op die brief ook in die verschillende werkgroepen, in die verschillende beleidsdomeinen aan bod zal komen. Maar we blijven daar natuurlijk op aandringen.

De vragen om uitleg zijn afgehandeld.