Vlaamse strategie ter bestrijding van de Afrikaanse varkenspest

De heer Vanderjeugd heeft het woord.

Minister, het lijkt me geen evidentie als kersvers minister meteen met een dergelijke crisis te worden geconfronteerd, te meer omdat de Afrikaanse varkenspest al sinds september 2018 op de agenda van deze commissie staat. Ik denk dat dit nog lange tijd het geval zal zijn.

We waren dit weekend natuurlijk niet gelukkig met het slechte nieuws dat in een van de bewakingszones bij een van de everzwijnen een nieuw geval van Afrikaanse varkenspest zou zijn geconstateerd. Hierop heeft de bevoegde Waalse minister met de federale minister overleg gepleegd en is beslist drie beschermingszones uit te breiden.

Met betrekking tot de vraag waar dit eigenlijk vandaan komt, is er misschien goed nieuws. Er zijn mensen opgepakt en aanhoudingen verlengd. Dat is positief, maar het onderzoek naar de oorzaken brengt geen zoden aan de dijk. De landbouwsector, meer bepaald de varkenshouders, maar ook de transportsector, de slachthuizen en alle toeleveranciers leiden heel veel schade. Ik denk dat we het economisch belang van deze crisis absoluut niet mogen onderschatten.

Ik wil niet onder stoelen of banken steken dat uw voorgangster uiteraard al heel wat initiatieven heeft genomen. De federale overheid heeft de varkenshouderij als een sector in crisis bestempeld. De Vlaamse overheid heeft al maatregelen genomen met betrekking tot de bejaging. Er wordt echter vanuit diverse hoeken gemeld dat er geen algemene Vlaamse strategie voor de aanpak van de crisis met de Afrikaanse varkenspest bestaat. Heel wat bestuursniveaus doen allerlei zaken en er is ook een zeer belangrijke link met de EU. We horen van de sector dat het zeer belangrijk is dat er een coördinerend initiatief komt, in de vorm van een soort diplomaat-crisismanager die er vanuit een of ander kabinet voor kan zorgen dat alle bestuursniveaus in België op dezelfde lijn zitten en samen kunnen overleggen. Hij moet dan zorgen voor een goede opvolging en voor een terugkoppeling naar de EU. (Opmerkingen van Bart Caron)

Mij is het eender, maar ik weet niet of prins Laurent zo neutraal is. (Opmerkingen van de voorzitter)

Ik denk dat dit zeker niet zou misstaan.

In mei is er ook een taskforce opgericht voor alles wat er rond ons aan signalen werd opgevangen. Ik denk dat een coördinerende aanpak in de vorm van een crisismanager zeker wel op zijn plaats zou zijn indien we dit zoveel mogelijk onder controle willen houden.

Welke concrete maatregelen werden inmiddels in Vlaanderen genomen in het kader van het voorkomen van AVP in Vlaanderen en het versterken van de positie van de sector?

Bestaat er inmiddels een volwaardige AVP-strategie op het Vlaamse niveau? Zo ja, hoe ziet die eruit? Zo neen, waarom niet en wanneer zal die er komen?

Hoe verloopt de samenwerking met het federale en het Waalse niveau en welke overlegmomenten vonden sinds september vorig jaar plaats?

Wordt er werk gemaakt van de coördinatie van de maatregelen van de verschillende beleidsniveaus? Wie neemt die taak voor zijn rekening of waarom gebeurt dit niet en hoe zal hieraan verholpen worden?

Wat denkt u ervan om één specifiek iemand in te zetten als diplomatisch crisismanager die alle niveaus overkoepelt en coördinerend kan werken?

De heer Van den Heuvel heeft het woord.

We moeten op het vlak van AVP heel alert zijn. Ik hoop dat ik u ervan kan overtuigen dat we dat ook zijn en dat we in deze commissie allemaal aan dezelfde kant staan en inspanningen doen om dit van zeer nabij op te volgen en in te grijpen waar nodig.

Op het vlak van preventie en monitoring van de everzwijnenpopulatie in Vlaanderen hebben we al verschillende maatregelen genomen.

We zorgen voor communicatie en sensibilisering via een gerichte mailing aan de betrokken overheden, de belanghebbenden en sectororganisaties.

Daarnaast is er de passieve bewaking. Dit gaat over de staalname en analyse van elk wild zwijn dat ziek of dood gevonden wordt. De meldingen gebeuren bij vijf provinciale meldpunten die hier specifiek voor zijn opgeleid en vervolgens instaan voor de afhandeling. De kadavers worden onder hoge bioveiligheid naar stockageplaatsen gebracht voor staalname, analyse en destructie. Alle contracten hiervoor zijn volledig operationeel. Tot nu toe werd er in Vlaanderen geen aanwezigheid van Afrikaanse varkenspest bij wilde everzwijnen vastgesteld.

Er is ook de actieve bewaking. Dit betreft de staalname en analyse van een steekproef – ongeveer 40 procent – van alle door jagers geschoten wilde zwijnen. Dit is een procedure om ziektes die in de everzwijnpopulatie rondgaan vroegtijdig te detecteren. De jagers werken hier op vrijwillige basis aan mee. Alle contracten hiervoor zijn volledig operationeel. Tot nu toe werd ook hier geen aanwezigheid van Afrikaanse varkenspest vastgesteld.

Er is bovendien de financiering van de ophaling van slachtafval van everzwijnen op locaties die het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) beheert, en bij de jachtsector.

De coördinatie van het everzwijnenbeheer in Vlaanderen werd vorig jaar sterk opgedreven waarbij alle belanghebbenden werden betrokken. Dat gebeurde mede onder de impuls van de gouverneurs van Limburg en Antwerpen. Hierbij gaat de aandacht zowel naar de schadepreventie en -registratie als naar het afschot van everzwijnen.

Het aantal drukjachten en gemeenschappelijke aanzitjachten neemt sterk toe, van een tiental in 2016 tot 37 in 2018 en nu al 18 in 2019. Dit weerspiegelt zich in het afschot van everzwijnen: van 878 in 2016 naar 1475 in 2017. Voor 2018 zijn er nog geen volledige cijfers beschikbaar, maar staat de teller voorlopig op 1540. Tegelijk stellen we vast dat in de regio’s waar reeds de vorige jaren intensief bejaagd werd, zoals in de Voerstreek en Noord-Antwerpen, de schade en het afschot dit jaar dalen. Dat doet vermoeden dat de gevolgde aanpak succesvol is en deze op termijn de everzwijnenpopulatie op een aanvaardbaar niveau kan brengen en houden.

Om het risico op besmetting van gedomesticeerde varkens zo laag mogelijk te houden, is door de landbouwadministratie vooral ingezet op sensibilisering rond bioveiligheid en het bevorderen van bioveiligheidsverhogende maatregelen, onder meer via VLIF-steun (Vlaams Landbouwinvesteringsfonds).

De economische gevolgen zijn echter ook zonder besmetting van varkens voor de bedrijven voelbaar. Om die reden werd onder andere tussengekomen in de Rendacfactuur voor varkenshouders. Varkenshouders die tijdelijk een liquiditeitstekort ondervinden, zullen bovendien dankzij een VLIF-waarborg gemakkelijker toegang krijgen tot een overbruggingskrediet. Dat is een kort overzicht van wat er de voorbije maanden al gebeurd is.

Nu ga ik in op uw vragen over de aanpak die we samen met de Waalse en federale collega’s hanteren en hoe we die coördineren. Afrikaanse varkenspest is een dierenziekte en, net zoals voor alle andere dierenziekten die voorkomen in ons land wordt de bestrijding ervan gecoördineerd door de federale overheid. Het Federaal Agentschap voor de veiligheid van de voedselketen (FAVV) is door lidstaat België aangesteld als de bevoegde entiteit. Er is geregeld overleg met de deelstaten. De sanitaire beperkingen waarmee individuele varkenshouders en transporteurs te maken krijgen, worden opgelegd en gehandhaafd door het FAVV. De samenwerking tussen de coördinerende federale overheid en de deelstaten of gewesten loopt momenteel dus goed en correct.

Wat de coördinatie op het Vlaamse niveau betreft, wordt het beheer van de everzwijnen gecoördineerd door het ANB. De economische gevolgen worden opgevolgd door het Departement Landbouw en Visserij.

Beide aspecten worden opgevolgd door de Vlaams taskforce Afrikaanse varkenspest waarbinnen de landbouworganisaties, de varkensketen en de jachtverenigingen vertegenwoordigd zijn. Morgenvoormiddag vindt een nieuw overleg plaats met de betrokken ketenpartijen om de stand van zaken te bespreken en na te gaan welke bijkomende afspraken mogelijk zijn. Ook de banken zijn deze keer mee aan tafel gevraagd.

Morgenvoormiddag om 10 uur vindt die vergadering dus plaats. Ik denk dat we dan een goede stand van zaken kunnen opmaken. We zullen ook nagaan of er extra ingrepen nodig zijn. Ik denk dat de taskforce het juiste orgaan is om in samenspraak met alle stakeholders de juiste stand van zaken in te schatten en ook de juiste evaluatie te maken, zodat we weten of we al dan niet moeten bijsturen. Of er nu een crisismanager komt of niet, uiteindelijk zal die ook moeten steunen op een taskforce. Die is er en die werkt ook zeer efficiënt.

Daarnaast wil ik nog meegeven dat ik de komende weken de bevoegde Europees commissaris Phil Hogan zal ontmoeten. Ik zal hem aanspreken om de nodige steunmaatregelen op Europees niveau te activeren.

De heer Vanderjeugd heeft het woord.

Minister, ik denk dat u mij overtuigd hebt. Ik ben zeer tevreden met uw antwoord. U hebt vorige week al laten blijken dat u een hart hebt voor onze landbouwers en dat lijkt vandaag niet anders. U hebt het actieplan hier samengevat. Het staat op papier en dat is in ieder geval positief.

Ik hoop dat alle niveaus goed blijven samenwerken. Dat er via het VLIF toegang zal zijn voor overbruggingskredieten is een zeer belangrijk element omdat de Afrikaanse varkenspest financieel toch wel heel zwaar doorweegt bij onze varkenshouders. Het stemt mij zeer tevreden dat u morgen de hele keten samenbrengt, met de banken als heel belangrijke partner. Het stemt mij eveneens tevreden dat u commissaris Hogan zult aanspreken.

Ik stip misschien een paar zaken aan die u morgen kunt meenemen naar het overleg. Wij hebben opgevangen dat de Denen aangekondigd hebben een hek te zullen bouwen aan de Duitse grens. Ook Frankrijk zou daarmee bezig zijn aan de Frans-Belgische grens en zou zelfs het leger inzetten om effectief everzwijnen te gaan afschieten, als ik het goed heb gehoord. Ook Duitsland heeft zijn ongerustheid over de toestand laten blijken en zou een actieplan opmaken voor het geval er Afrikaanse varkenspest zou uitbreken. Ik weet niet of jullie die signalen ook hebben opgevangen, maar ze tonen aan dat er toch wel enige ongerustheid is. Minister, hebt u er zicht op of zijn er indicaties dat er eventueel iets anders aan de hand is?

De Franse aanpak is eerder opmerkelijk: ze zouden effectief everzwijnen afschieten, maar zouden ze niet onderzoeken, zodat een eventuele uitbraak van Afrikaanse varkenspest niet aan het licht zou komen. Dat is toch wel merkwaardig. Ik weet niet of het klopt, vandaar mijn vraag of jullie dat ook hebben gehoord. Ik kan mij wel voorstellen dat dit voor u misschien nieuwe informatie is en dat het daarom niet evident is om nu onmiddellijk een antwoord te geven, maar het is zeker niet onbelangrijk om te gaan onderzoeken wat hier van aan is. We spreken altijd van een Europees ‘level playing field’ en ook hier moet dat gehanteerd blijven.

Hebt u zicht op indicaties van ongerustheid in Duitsland, Denemarken en Frankrijk en hebt u zicht op die opmerkelijke werkwijze in Frankrijk, waarbij men kadavers niet zou onderzoeken?

Mevrouw Joosen heeft het woord.

Ik wil heel kort zeggen dat we de crisis rond de Afrikaanse varkenspest prioritair moeten aanpakken en daarvoor alles in het werk moeten stellen. De Vlaamse varkenssector heeft het al zeer moeilijk en dit komt daar nog eens bij. De invloed op de Vlaamse export moeten we ook van heel nabij opvolgen en in kaart brengen, denk ik. Ik ben dan ook heel blij dat de situatie ernstig wordt genomen en dat er mogelijkheden zijn, bijvoorbeeld de tussenkomst in de Rendacfactuur. Uiteraard blijft overleg tussen de federale overheid en de deelstaten een absolute noodzaak.

Minister, collega Vanderjeugd verwijst naar Duitsland. Ik heb vorige week in de landbouwpers gelezen dat Duitsland zich voorbereidt en dat er vier teams zouden klaarstaan om onmiddellijk in te grijpen, mocht er zich een probleemsituatie voordoen. Duitsland hoopt natuurlijk dat er nooit Afrikaanse varkenspest uitbreekt, net zoals wij, maar het bereidt zich voor. Ik zeg niet dat wij iets gelijkaardigs moeten doen, maar ik vraag mij af of er in ons land een dergelijke vooruitziendheid voor een grote noodsituatie is. Dat is mijn eerste vraag.

Het zijn daarnaast niet alleen de gewone varkensbedrijven die momenteel een economisch zware crisis ondergaan, maar ook een aantal van onze topbedrijven, die eind 2017 nog maar uit de rode cijfers gekomen waren en nu weer in een heel problematische situatie zitten.

Daarom blijf ik toch vragen of, naast de vele ondersteuningsmaatregelen die reeds zijn genomen, er nog bijkomende maatregelen mogelijk zouden zijn, uiteraard in overleg met Europa.

Ten slotte, ik zal de suggestie straks met de collega’s hernemen als we het hebben over de regeling van de werkzaamheden, maar misschien toch al eventjes de vraag aan u: bent u bereid om tijdens een eerstvolgende nuttige vergadering verslag te geven van de taskforcevergadering die morgen plaatsvindt? Dan hoeven we er niet met vier, vijf collega’s een vraag over te stellen. Dan kunt u ons informeren en kunnen we er eventjes verder over van gedachten wisselen.

Minister Van den Heuvel heeft het woord.

Om onmiddellijk in te spelen op de laatste suggestie, we zijn daar natuurlijk toe bereid. We hebben niks te verbergen, integendeel. Ik wil dat ook in alle transparantie doen. Ik ken natuurlijk niet de geplogenheden van deze commissie en weet niet hoe zo’n taskforcevergadering verloopt, maar ofwel breng ik hier daarover mondeling verslag uit, ofwel wordt er een notaatje bezorgd met ‘bullet points’ over wat is besproken.

Minister, excuseer dat ik eventjes onderbreek. Bijvoorbeeld bij de fipronilcrisis hebben we een soortgelijke werkwijze toegepast met de voormalige minister. Er waren ook taskforcevergaderingen en bij de eerstvolgende nuttige commissievergadering heeft zij kort verslag uitgebracht. Dat hoeft niet uitgebreid te zijn, en de collega’s die bijkomende vragen hebben, kunnen die stellen.

Oké, dat gaan we dus doen.

Mijnheer De Meyer, dan was er de vraag of er, zoals in Duitsland, ook in Vlaanderen teams bestaan die onmiddellijk kunnen ingrijpen. Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) heeft inderdaad een crisisplan om bij noodsituaties onmiddellijk te worden geactiveerd. Vlaanderen is daar dus ook op voorbereid. Als er dan toch een uitbraak zou zijn, dan kunnen we onmiddellijk een opgesteld crisisplan uitrollen.

Dan was er de vraag over wat er internationaal gebeurt. Morgen zal het FAVV dus ook deel uitmaken van de taskforce, dus we zullen hun dat ook vragen, maar vooralsnog hebben wij geen indicatie gekregen dat we ons ongerust moeten maken over een scherpe toename van nieuwe uitbraken. Wat de vraag betreft of die kadavers moeten worden geanalyseerd of niet, daar is Europese regelgeving over, en ik ga ervan uit dat iedere lidstaat en iedere verantwoordelijke die regels volgt. Ook wat dat betreft, hebben we echter tot nu toe geen andere indicatie gekregen.

Zoals afgesproken ben ik graag bereid om op een volgende vergadering verslag uit de brengen over de taskforcevergadering van morgenochtend.

De heer Vanderjeugd heeft het woord.

Minister, dank u wel voor uw toelichting en uw engagement dat u hier hebt uitgesproken, niet alleen om u verder in te zetten om deze crisis zo zacht mogelijk te laten verlopen, maar ook om terug te koppelen naar deze commissie. Ongeacht of we nu het probleem an sich kunnen oplossen, denk ik sowieso dat dit nog een lange tijd op ons bord zal liggen, temeer omdat er in de contracten toch bepalingen staan voor wanneer AVP wordt vastgesteld, los van de gedomesticeerde varkens.

Als ik het goed voorheb, is men vanuit Buitenlandse Zaken aan het onderhandelen over die contracten. Dat zal dus niet op een, twee, drie opnieuw soelaas kunnen bieden. Het is waarschijnlijk niet zo dat die onderhandelingen zomaar in het eerste jaar soelaas kunnen bieden. Ik denk dus dat we hiervoor blijvend aandachtig zullen moeten zijn. Als er bijkomende maatregelen ter ondersteuning van de varkenshouders moeten komen, zij het via Europa, zij het via overbruggingskredieten en dergelijke meer, zij het via opslag, dan moeten we dit alles goed in de gaten blijven houden. Ik heb er echter goede hoop op dat u dit als minister van Landbouw verder goed zult opvolgen.

De vraag om uitleg is afgehandeld.