Voeding is té goedkoop

“Voedsel is te goedkoop.” Dixit Carola Schouten, Nederlands minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit. “Eten is zo laaggeprijsd dat het milieu te zwaar wordt belast, te veel voedsel wordt verspild en boeren te weinig verdienen.” En ook al kost een volle winkelkar in ons land al snel 11 procent meer dan bij onze noorderburen, haar uitspraak geldt ook hier. 
 
Feit één: we gaven nog nooit zo weinig uit aan voeding. In 1978 spendeerde een gemiddeld Belgisch gezin nog 17,6 procent van zijn totale inkomen aan voedselproducten – geen tabak, geen alcoholische dranken. 38 jaar later – uit 2016 dateren de recentste cijfers van Statbel, het Belgische statistiekbureau – daalde dat cijfer naar 12 procent. Van de 34.167 euro gezinsbudget ging toen 4.124 euro naar pakweg koffie, bananen of een lap biefstuk. 
 
Feit twee: onze berg voedselrestjes blijft maar aangroeien. Vorig jaar werd in Vlaanderen voor in totaal 907.000 ton eetbaar voedsel weggekieperd – geen restafval. Per gezin (2,35 personen) gooien we jaarlijks gemiddeld 88 kilo in de vuilniszak. Dat is 37 kilogram per inwoner per jaar. Of: we halen elk bijna 100 euro uit onze portemonnee en gooien die zomaar de straat op. 
 
Nog hallucinante cijfers: voedselverspilling kost Europa jaarlijks 140 miljard euro. En: mocht ‘voedselverspilling’ een land zijn, dan was het de derde vervuiler na de Verenigde Staten en China. Wat we weggooien is goed voor 4,4 gigaton aan broeikasgassen per jaar of 8 procent van het wereldwijde totaal.
 
“Gelukkig is voedsel nu goedkoper”, begint bio-econoom Erik Mathijs (KU Leuven). “Met dank aan de technologische vooruitgang, want zo stegen de oogsten en daalde de kostprijs. Een toegankelijke prijs voor etenswaren kan de welvaart alleen maar ten goede komen. Dat is dus positief.” 
 
Al is er een ‘maar’. Een hele grote zelfs. Want in de kostprijs van voedsel worden geen milieukosten meegerekend. “Die voor waterzuivering bijvoorbeeld”, legt professor Mathijs uit. “En dat maakt ons voedsel te goedkoop.” 
 
Tegen 2023 zouden, volgens de prognoses, 9 miljard monden gevoed moeten worden. Meer voedselproductie betekent dus ook meer voedseltransport en meer CO2-uitstoot. En er zijn ook kosten voor afvalverwerking. Wetenschappers aan de universiteit van het Duitse Augsburg deden vorig jaar wat berekeningen. Kost een liter melk nu 0,80 euro, dan zou dat eigenlijk 1,35 euro moeten zijn of 31 procent meer om de kosten van bijvoorbeeld stikstofemissies te dekken. 
 
“Een milieubelasting”, knikt professor Mathijs. “Vooral vlees zou dan dubbel zo duur worden voor de consument omdat die productie het meest energie-intensief is.” Plantaardige levensmiddelen zouden volgens de studie dan weer 28 procent opslaan.
 
De prijzen de lucht injagen om overproductie en verspilling tegen te gaan, zal volgens de experts nochtans weinig tot geen invloed hebben. Voeding werd tussen tussen 2000 en 2019 bovendien al bijna 56 procent duurder, blijkt uit cijfers van Statbel. “Als supermarkt kan je ook niet zomaar je prijs verhogen, want dan lopen de klanten naar de concurrentie”, zegt postdoctoraal onderzoeker Tessa Avermaete (KU Leuven) en mede-auteur van het boek Wat met ons voedsel. “Er is nood aan een structurele oplossing en die overstijgt de landsgrenzen.”
 
Er is vooral werk aan onze mentaliteit. “Hoe minder iets waard is, hoe minder we zorgvuldig met iets omgaan”, zegt professor Mathijs. “Voedsel is te vanzelfsprekend geworden.” Uit enquêtes blijkt nochtans dat de Vlaming almaar vaker ‘duurzaam’ wil: duurzame handel, duurzame productie. Maar als dat erop neerkomt dat hij of zij er ook meer voor moet betalen, haakt hij bijna altijd af. 
 
“We moeten weer de echte waarde van ons voedsel leren kennen. Waar het vandaan komt, hoeveel energie het kost om dat eten op ons bord te krijgen”, zegt Avermaete. “Daar kan onderwijs nog meer op inzetten. Gelukkig zijn er al initiatieven, zoals apps die restjes aan de man brengen. Of supermarkten die kromme groenten of fruit met een bluts promoten.”