Spirulina als eiwitvervanger

Spirulina is het poeder van een gedroogde microalg, een minuscule alg die oorspronkelijk werd opgevist uit het Afrikaanse Tsjaadmeer en het Texcocomeer in Mexico, waar spirulina een lange geschiedenis kent als voedselbron voor de lokale bevolking. Zo haalden de Azteken het groene goedje al in de zestiende eeuw uit het meer; ze noemden het ‘techuitlatl’. De Kanembu in Tsjaad droogden de algen tot een ‘cake’ die in blokjes werd verkocht. Deze zogenaamde ‘dihe’ werd gekruimeld in een tomatensaus en gegeten bij gerst, vis of vlees.
 
Is spirulina altijd groen?
 
In de microalg zitten groene, blauwe en zelfs rode pigmenten. Als je de alg in haar geheel verwerkt, zal de kleur groen zijn. Maar als uit de alg de blauwe kleurstof – of fycocyanine – wordt geïsoleerd, krijg je een knalblauw poeder. Dit zorgt voor spectaculaire creaties in de keuken, maar dient ook als fluorescerend reageermiddel om medische diagnoses te stellen. Dankzij het rode pigment krijgen flamingo’s hun roze kleur als ze spirulina eten.
 
Hoe werd spirulina zo immens populair?
 
Spirulina werd in de jaren zestig ‘herontdekt’ door botanist Jean Léonard op een markt in de hoofdstad van Tsjaad. Léonards oog viel op een groene dihe, die hij kocht en onderzocht. Uit zijn testresultaten bleek dat spirulina een erg hoog eiwitgehalte had, zo’n vijftig tot zeventig procent van de droge massa. Dat trok wereldwijd de aandacht van onderzoekers en leidde ertoe dat er massaal testkwekerijen werden opgezet. De wetenschap zag na de testfase heil in deze snelgroeiende alg als alternatieve, plantaardige eiwitbron en zo werd spirulina vanaf begin jaren zeventig op grote schaal gekweekt. Spirulina is momenteel vooral populair als voedingssupplement voor mensen én als nutritionele boost in veevoeder.
 
Over welke microalg spreken we dan exact?
 
De wetenschappelijke naam voor spirulina is Arthrospira. Er zijn verschillende soorten van dit zogenaamde blauwwier, maar de meest populaire voor commerciële kweek zijn Arthrospira platensis en Arthrospira maxima. De naam blauwwier is echter misleidend, want de soort is nauwer verwant aan bacteriën dan aan algen. Daarom worden de soorten na veel gekibbel ook wel de ‘cyanobacteriën’ genoemd. Cyanobacteriën zetten door fotosynthese zonlicht om in energie. Hun voedsel bestaat uit CO2 en meststoffen die stikstof en fosfor bevatten. De populaire naam spirulina heeft Arthrospira te danken aan haar elegante spiraalvorm, die enkel waar te nemen is met een microscoop. Arthrospira gedijt van nature goed in alkalische meren met een hoge zuurtegraad, waar weinig andere organismen kunnen overleven, en houdt van temperaturen tussen de twintig en dertig graden in combinatie met voldoende licht.
 
Hoe wordt spirulina gekweekt?
 
Professor Koenraad Muylaert doet aan de KULeuven onderzoek naar de kweek en het toekomstpotentieel van spirulina. Van hem komen we te weten dat spirulina de meest gekweekte microalg ter wereld is, goed voor een productie van 12.000 ton per jaar. De reden: spirulina doet niet moeilijk. De alg groeit snel en leeft in een omgeving die andere organismen niet kunnen trotseren – daardoor is er geen kans op de groei van andere, ongewenste algen in de bassins. Verder kan spirulina op een laagtechnologische manier worden gekweekt en geoogst. Omdat vezels van de microalg groot zijn in vergelijking met andere microalgen, is er alleen een fijn gaasdoek nodig om de spirulina uit het water te filteren.
 
Waar wordt de microalg gekweekt?
 
De grootste producent van spirulina is China, maar ook in Zuid- en Noord-Amerika en India zijn er grootschalige kwekerijen. In Europa zijn er vooral microproducenten. Zo is het kweken van spirulina in Frankrijk een populaire bijverdienste voor kleine boeren, die het poeder verkopen op lokale marktjes. Ook in de ruimte wordt verrassend genoeg spirulina gekweekt. Het ESA (European Space Agency) onderzoekt hoe het met bacteriën, algen en planten van een ruimtetuig een gesloten ecosysteem kan maken. Spirulina biedt immers hoogwaardig voedsel voor astronauten zonder bevoorrading vanop aarde.
 
Is spirulina echt zo gezond?
 
Spirulina wordt geprezen om het hoge eiwitgehalte, de hoeveelheid meervoudig onverzadigde vetzuren, voedingsstoffen als betacaroteen, vitamines als B12 en mineralen zoals kalium. Maar professor Muylaert legt enige scepsis aan de dag. ‘Wie een gezond en gevarieerd dieet eet, heeft geen nood aan een supplement zoals spirulina’, meent hij. ‘Het kan wel een wereld van verschil maken voor mensen die kampen met ondervoeding of die een eenzijdig dieet hebben.’
 
Zo ziet de FAO - de voedsel- en landbouworganisatie van de Verenigde Naties – potentieel in de kweek van spirulina in gebieden met onvruchtbare landbouwgronden. Door de verzilting en het tekort aan drinkbaar water zal de traditionele landbouw in steeds meer gebieden in moeilijkheden komen. De teelt van spirulina door kleine producenten zou kunnen helpen om het inkomen van landbouwers te verzekeren en een eenzijdig dieet te verrijken met extra voedingsstoffen. Het zou bovendien een manier kunnen zijn om afvalwater te recycleren en om de veestapel extra te voeden.
 
Hoezo, eten koeien dat ook?
 
De helft van de spirulina wordt gebruikt in dierenvoerder – zowel voor veeteelt als voor aquacultuur. De dieren krijgen het om dezelfde reden als mensen: om hun dieet te voorzien van extra voedingsstoffen. Ook in voeding voor huisdieren duikt spirulina geregeld op.
 
Heeft spirulina ook potentieel als volwaardige eiwitvervanger?
 
Maarten Muys doet aan de Universiteit Antwerpen onderzoek naar alle mogelijke toepassingen van micro-organismen in voedsel, en hij gelooft in spirulina als duurzame eiwitvervanger. ‘Spirulina zit met een imagoprobleem’, meent hij. ‘Het is ooit in de markt gezet als supplement en krijgt die reputatie moeilijk van zich afgeschud. De prijs ligt ook hoog – tussen de vijftig en tweehonderd euro per kilogram. Als spirulina in de markt wordt gezet als eiwitbron, moet die prijs dus stevig dalen, wat het minder interessant maakt voor producenten. Maar een schaalvergroting van de teelt zou hier een oplossing kunnen bieden. De productieprijs, die nu tussen de vijf en de vijftien euro per kilogram ligt, zou nog kunnen dalen naar een halve tot twee euro per kilogram.’
 
Spirulina heeft in elk geval alles in huis om te schitteren als vleesvervanger. De essentiële aminozuren sluiten perfect aan bij de menselijke behoefte. Bovendien is de teelt erg duurzaam als je het vergelijkt met vlees of zelfs soja. ‘Je hebt weinig zoet water en weinig plaats nodig in vergelijking met de teelt van andere eiwitbronnen. Microalgen stoten amper broeikasgassen uit en zijn zo nauwelijks vervuilend in vergelijking met vlees of soja’, aldus Muys. Naast de kostprijs is ook de uitgesproken smaak een hindernis. ‘Het is dus zoeken naar recepten waarin spirulina in grote hoeveelheden verwerkt kan worden zonder dat de smaak te intens wordt. Voedseltechnologen zijn hier momenteel volop mee aan het experimenteren.’
 
Waar vind je het?
 
Spirulina is te koop bij natuur- en biowinkels of bij de apotheker.