Bovendien doet klimaatverandering het risico op erosie toenemen. Volgens erosiespecialist emeritus professor Jean Poesen werpt het erosiebeleid in Vlaanderen vruchten af, maar zijn er nog bijkomende inspanningen nodig om onze bodems beter te beschermen en ervoor te zorgen dat er geen modder meer richting wegen, huizen en waterlopen zal stromen. De internationaal geprezen erosiewetenschapper is keynotespreker op het erosiesymposium dat het Vlaams Departement Omgeving organiseert op 5 en 6 december in Leuven.
Erosie komt vooral in het zuiden van Vlaanderen voor, op de hellende akkers van de leem- en zandleemstreek.
Bij hevige regenval stromen gronddeeltjes weg zodat de bodem minder vruchtbaar wordt en de kwaliteit van de akkers er op achteruit gaat. Het kost 1.000 jaar om enkele centimeters bodem te vormen. Eén zwaar onweer op een onbeschermde bodem kan makkelijk enkele centimeters bodem laten wegspoelen. Dat veroorzaakt modderstromen met overlast in woningen, op wegen en in waterlopen tot gevolg. Om erosie tegen te gaan, voert Vlaanderen een beleid zowel naar landbouwers als naar gemeenten.
Maatregelen landbouw en gemeenten
Landbouwers kunnen heel wat doen om erosie tegen te gaan zoals minder ploegen en de bodem ‘niet-kerend’ bewerken. Het resultaat is tot 90% minder erosie. Meer erosiegevoelige gewassen zoals suikerbieten en maïs afwisselen met minder erosiegevoelige gewassen zoals wintergranen of gras kan erosie ook sterk terugdringen. Op de meest erosiegevoelige percelen horen hoog erosiegevoelige gewassen zoals uien, aardappelen en maïs eigenlijk niet thuis. Die kunnen beter op vlakkere percelen groeien. Andere maatregelen zoals drempeltjes aanleggen tussen aardappelruggen helpen ook om erosie te verminderen.
Landbouwers die Europese steun krijgen, zijn sinds 2016 verplicht om erosiebestrijdingsmaatregelen te nemen op hun meest erosiegevoelige percelen. Het resultaat is duidelijk. De oppervlakte met een actueel risico op erosie verminderde met 20% van zo’n 48.000 hectare naar ongeveer 39.000 hectare.
Landbouwers krijgen niet alleen verplichtingen. Ze worden ook aangemoedigd om vrijwillig maatregelen te nemen. Via ‘beheerovereenkomsten’ met de Vlaamse overheid krijgen ze een vergoeding om bijvoorbeeld een grasbufferstrook aan te leggen. Grasbufferstroken kunnen afspoelend water en modder afremmen zodat ze minder schade veroorzaken.
Ook de gemeenten nemen maatregelen om overlast door erosie en modderstromen te voorkomen. Zij kunnen dankzij het erosiebesluit een projectsubsidie ontvangen van het Vlaams Departement Omgeving zowel voor infrastructuurwerken als de aanstelling van een erosiecoördinator. Het gaat om de aanleg van kleinschalige infrastructuur zoals aarden dammen, bufferbekkens en buffergrachten. Een erosiecoördinator kan hen daarbij helpen om zo de grootste problemen weg te werken. De Vlaamse gemeenten hebben de voorbije jaren uitgebreid gebruik gemaakt van deze mogelijkheid om modderoverlast aan te pakken: jaarlijks worden een dertigtal projecten ondersteund voor een totaalbedrag van 1,6 miljoen euro. Dat deze aanpak werkt, werd al verschillende malen bewezen tijdens de hevige onweersbuien van het voorjaar van 2018 en 2019 op de plaatsen waar maatregelen aangelegd zijn.
Erosie en klimaatverandering
Klimaatverandering doet het risico op erosie toenemen door intensere neerslag op een korte periode. In Vlaanderen zien we het verschil nu al. De laatste 30 jaar is de gemiddelde impact van de regen op erosie duidelijk toegenomen.
Bovendien verwachten wetenschappers op basis van de eerste studies naar de invloed van klimaatverandering op erosie in Vlaanderen, dat het modderstromenseizoen in de toekomst vroeger zal starten en langer zal duren. Momenteel is het risico op erosie en modderstromen in Vlaanderen het hoogst in de lente en in de zomer. In de lente kunnen er intense regenbuien vallen en de plantjes op akkers met zomervruchten zijn dan nog te klein om de bodem te beschermen. In de zomer zijn lokale hevige onweders de boosdoeners.
