Opduiken van de Aziatische bruingemarmerde schildwants

Mevrouw  Grosemans heeft het woord.

De internationale handel in goederen heeft heel wat voordelen. Een van de nadelen is echter dat exotische diersoorten zich makkelijker kunnen verspreiden. Sommige van die soorten zijn invasief, zoals de Aziatische bruingemarmerde schildwants. Op dit ogenblik is er in Vlaanderen nog geen probleem, maar het verleden met onder meer de Aziatische fruitvlieg en de buxusmot leert ons dat we moeten oppassen met deze soorten, en op tijd de alarmbel moeten luiden.

De Aziatische schildwants is al een tijdje aanwezig in Europa en is dit jaar ook al opgedoken in Vlaanderen. Het is dus wellicht een kwestie van tijd vooraleer ook onze fruittelers ermee te maken zullen krijgen. Doordat de dieren geen fruitvoorkeur hebben, kan de soort potentieel snel groeien en vormt ze dus een bedreiging voor zowel de telers van hardfruit, zacht fruit als voor de wijnbouwers.

In 2010 veroorzaakte deze soort voor meer dan 37 miljoen dollar schade aan appels in Noord-Amerika. In Italië werd de schade aan het fruit vorig jaar zelfs op 350 miljoen euro geschat. Er zijn nu al een aantal inheemse wantsen die vooral de perentelers kopzorgen bezorgen. Naast economische schade zorgen de wantsen ook voor overlast wanneer ze massaal en in groep overwinteren in huizen of loodsen. Bestrijding met de huidige gewasbeschermingsmiddelen blijkt onvoldoende efficiënt, en daarom moeten we dringend op zoek gaan naar adequate bestrijdingsmethoden.

Vandaag kan in Vlaanderen het jaarlijks verlies bij pitfruit door wantsen volgens Boer&Tuinder al oplopen tot 2 miljoen euro. Collega Vandenhove stelde hierover een schriftelijke vraag in augustus 2019, en daaruit blijkt dat er in 2019 twee keer een volwassen exemplaar is gemeld in Vlaanderen. Boer&Tuinder zegt dat die wantsen het afgelopen jaar op zes verschillende locaties in België zijn aangetroffen.

Er worden effectieve beheersmaatregelen uitgewerkt. We hebben weinig tijd te verliezen. De fruitsector heeft het al moeilijk genoeg; een wantsenplaag kan er echt niet meer bij. 

Op 1 september 2019 startten de Universiteit Gent en het Proefcentrum Fruitteelt (pcfruit) een onderzoeksproject rond wantsen met steun van de Vlaamse overheid. Over welk steunbedrag ging dat? Kunt u daar nu al een korte stand van zaken rond geven? Wat zijn de precieze doelstellingen van dit project?

Zorgt deze specifieke soort schildwants enkel voor problemen in biologisch beheerde boomgaarden, of zullen alle fruittelers er last van ondervinden?

Het landbouwrampenfonds houdt binnenkort op met bestaan en de brede weersverzekering dekt in principe geen schade door ongedierte. Als fruittelers schade hebben door deze schildwantsen, kunnen ze dan steun krijgen? Zo ja, waar moeten ze hiervoor aankloppen?

Zijn er ook na de vraag van collega Vandenhove nog meldingen geweest over de aanwezigheid van de Aziatische bruingemarmerde schildwants in Vlaanderen?

Minister Crevits heeft het woord.

Ik heb hier een foto van de grauwe schildwants, die bij ons te vinden is en die onschadelijk is, en van de Aziatische bruingemarmerde schildwants. Op die manier weten we over welke beesten we het hebben. (Minister Hilde Crevits toont de foto's)

Mevrouw Grosemans, ik heb grote interesse voor vragen om uitleg omdat ik er altijd iets van bijleer, ook bij deze. Het project waaraan u refereert, heeft als titel SOS-PENTA en wordt vanuit het Agentschap Innoveren en Ondernemen (VLAIO) voor in totaal 681.000 euro ondersteund. De startvergadering vond plaats op 8 november 2019 en het project loopt over een periode van vier jaar.

PENTA staat voor Pentatomidae, de wetenschappelijke benaming voor de insectenfamilie van de schildwantsen. Niet alle schildwantsen veroorzaken schade. Onze inheemse grauwe schildwants lijkt qua uitzicht goed op de Aziatische bruingemarmerde schildwants, maar is onschadelijk. Onze inheemse wants overwintert graag in verwarmde huizen. De kans dat u er al eens oog in oog mee stond of dat hij onder uw voet belandde, is dus vrij groot. Ze zijn onschadelijk. U kunt ze dus gerust vastnemen, aaien en terug buitenzetten.

Het inmiddels gestarte project heeft als hoofddoel om biologische en geïntegreerde bestrijdingsstrategieën te ontwikkelen voor duurzame beheersing van de schadelijke schildwantsen. Concreet gaat men op zoek naar natuurlijke vijanden van deze insecten, wordt het dieet van schildwantsen in kaart gebracht, zullen lok- en vangmethodes worden ontwikkeld, zullen beheersmaatregelen worden opgesteld en via veldproeven worden gevalideerd. De projectresultaten zullen aan onze fruittelers worden meegedeeld en gedemonstreerd zodat men er zelf ook mee aan de slag kan op het eigen bedrijf.

De Aziatische bruingemarmerde schildwants maakt geen onderscheid tussen biologische of gangbare fruitteelt. In beide types boomgaarden kan hun aanwezigheid voor problemen zorgen. Vandaag zijn er nog geen afdoende technieken of middelen om de schade adequaat te beheersen. Dit heeft grotendeels te maken met de levenswijze van deze wants. Ze is niet kieskeurig op het vlak van de planten waarop ze verblijft, waardoor ze niet alleen in de fruitboomgaard zelf maar ook op waardplanten in de omgeving voorkomt. Daarnaast zijn schildwantsen zeer mobiel.

Het gamma van de door federale overheid toegelaten gewasbeschermingsmiddelen om boomgaarden te behandelen, is ook beperkt. Fysische en natuurlijk beheersing van schadelijke wantsen kan mogelijks oplossingen bieden. Het is precies dit dat de komende jaren wordt onderzocht.

We zijn niet de enige Europese regio waar de Aziatische exoot oprukt. In Italië gebruikt men netten tegen de wantsen. Dat blijkt te kunnen werken tegen de volwassen exemplaren, maar minder tegen de onvolgroeide wantsen in de kruinen van bomen. In Zwitserland onderzoekt men het inzetten van sluipwespen. Dat zijn parasiterende insecten die hun eitjes in het lichaam van wantsen boren en daar afleggen. Als de eitjes van die wespen zich ontwikkelen, wordt de wants van binnenuit opgegeten. Dat klinkt luguber, maar in de natuur is het niet altijd peis en vree, zoals Walt Disney ons leerde. De man die mijn teksten heeft geschreven, zit rechts van mij en hij was in een enigszins romantische bui. (Gelach)

Door toedoen van biologische bestrijders zoals sluipwespen, zou de populatiegroei sterk gereduceerd worden en zou de plaag mogelijks onder controle kunnen worden gehouden.

De man aan mijn rechterzijde is trouwens Lieven Van Waes, mijn raadgever inzake Landbouw. Hij heeft ook al een lange carrière in ministeriële kabinetten en hij is een goede schrijver, zoals jullie horen. Het zijn ook animerende vragen vandaag.

Dan was er het Landbouwrampenfonds en de vraag hoe je steun kunt krijgen. De brede weersverzekering dekt, zoals de benaming zelf suggereert, geen schade door ziekten of plagen, maar schade door weerfenomenen zoals hagel, vorst, droogte en stormwinden. Voor de aardappeltelers heeft de federale overheid een Plantenfonds, dat schadeloosstellingen uitkeert aan landbouwers wier oogst is aangetast door sommige schadelijke organismen, maar dat fonds is hier niet van toepassing.

Zijn er na de vraag van collega Vandenhove nog meldingen geweest van de aanwezigheid van de schildwants? Er zijn een vijftal waarnemingen van de Aziatische schildwants geregistreerd in het najaar. In Mechelen, Sint-Katelijne-Waver en Moeskroen werd telkens één larve of nimf waargenomen. In Haacht en het Waalse dorp Céroux-Mousty ging het om één volwassen exemplaar. Het is dus nog beperkt, maar het onderzoek is ook nu nog maar gestart, dus ik hoop dat het allemaal heel beperkt blijft tot we adequate middelen of technieken hebben gevonden.

Mevrouw Grosemans heeft het woord.

Voorzitter, ik heb, naast alles over wantsen, ook bijgeleerd dat er ook mannen zijn die in een romantische bui raken van het zien van wantsen. Dat is best interessant. Ik heb trouwens een gekleurde foto bij, van Boer&Tuinder. Hopelijk is het beest niet zo groot.

Ik zal u niet de vraag stellen of er ook een probleem is bij telers van groenten en zo. Ik weet niet in welke mate u daar al in thuis bent, maar ik hoop in ieder geval dat we kort bij een oplossing staan. Ik hoorde u daarstraks zeggen dat het onderzoek in september is gestart. Dat is inderdaad nog vrij pril. Men kijkt ook naar de buurlanden. Staan we ter zake al dicht bij een oplossing? Zijn er al vorderingen gemaakt of is dat echt nog zo pril als we net hoorden?

De heer Pieters heeft het woord.

Minister, ik vraag me eigenlijk af waarom we het dan hier zouden moeten bestrijden, want het gaat niet alleen over die schildwants. We hebben wel meer invasieve soorten die Europa via de import binnenkomen. Ik heb al vastgesteld dat, als we exporteren naar China, daar vanuit China strikte voorwaarden aan zijn gekoppeld. Dat wil zeggen dat er een bepaalde speciale behandeling van palletten en containers en dergelijke moet zijn eer er kan worden geëxporteerd naar China. Als het over etenswaren en bepaalde andere producten gaat, is het uiteraard mogelijk dat wij daarop aandringen. Dringen wij daarop aan, ook op Europees niveau? Wegen wij, als het gaat over de import, wel degelijk op de manier waarop zaken hier binnenkomen? Vlaanderen kan daar immers wel over waken, maar als het in een ander Europees land binnenkomt, kan dat na verloop van tijd ook hier geraken. Wegen wij daar Europees op als het gaat over het voorstellen van bepaalde maatregelen bij de import?

De heer Ongena heeft het woord.

De mogelijke komst van die Aziatische schildwants moet ons natuurlijk zorgen baren en waakzaam maken, maar het feit dat zulke beestjes naar hier komen door de handel die wordt gedreven, maar ook hier kunnen overleven, heeft volgens sommigen, volgens steeds meer mensen ook wel voor een stuk te maken met de klimaatwijziging. Ze kunnen gedijen in het opgewarmde klimaat dat wij ondertussen ook wel kennen, terwijl ze vroeger doodgingen. We hebben dat ook al gezien met die suzukivlieg, die de kersenteelt ook zwaar heeft aangetast. Een meer algemene vraag, gelet op het feit dat er toch steeds meer van die beestjes naar hier komen en hier overleven: kan men niet een algemenere monitoring doen van dergelijk nieuw ongedierte of nieuwe ziektes die door die klimaatwijziging ook naar ons kunnen komen? Is dat bijvoorbeeld iets voor het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO)? Kan dat daarvoor worden ingeschakeld? Bestaat er ook een samenwerking en een informatie-uitwisseling met andere EU-lidstaten over de vaststellingen?

Ik neem aan dat zo'n beestjes niet worden gehinderd door landsgrenzen en de kans dat ze eerst in een ander EU-land dan bij ons zullen opduiken, is niet irreëel.

Ik wil me graag aansluiten bij de interessante suggesties. Monitoring is heel belangrijk. De coloradokever is indertijd ook geïmporteerd en heeft voor heel wat problemen gezorgd. We moeten alert zijn in het kader van de klimaatwijziging.

Minister Crevits heeft het woord.

Ik wil nog even ingaan op de bezorgdheid van collega Grosemans. Ik heb net gezegd dat er bij ons nog maar vijf waarnemingen zijn geweest: een larve in Mechelen, een in Sint-Katelijne-Waver, een in Moeskroen, een in Haacht en een volwassene in Céroux-Mousty. Er is dus nog geen schade. Als u mij vraagt naar de impact, is er nog geen, maar we hebben ze wel al gezien.

Ik bedoelde niet schade. Hoe ver staat het onderzoek al?

Ik heb u net gezegd dat het onderzoek nog maar is gestart. Het zal vier jaar lopen, maar het is uiteraard de bedoeling dat het onderzoek niet alleen het bestuderen is, maar ook het effectief ontwikkelen van bestrijdingsstrategieën. De collega’s hebben er ook al naar verwezen: introductie bij ons gebeurt meestal toevallig. Bijvoorbeeld een toerist uit Azië neemt een plant mee in de koffer en daar zit een larve op. Zo simpel is het. Of een boot brengt de coloradokever mee. Er is niet veel voor nodig om ervoor te zorgen dat hier plots een beestje arriveert dat niet  oké is. Collega Ongena zei dat het ook met het klimaat zou kunnen te maken hebben, maar soms is het gewoon brute pech. Er is niet veel nodig om een invasieve soort binnen te brengen bij ons.

Ik ga ervan uit dat op Europees niveau die exoten ook worden gemonitord. Het gaat niet alleen over de schildwants maar over veel andere, zoals collega's ook hebben opgemerkt. Ik ga er ook van uit dat het onderzoek dat is opgestart, alle internationale ontwikkelingen uitwisselt omdat het niet alleen voor Vlaanderen van belang is maar voor overal. We wonen niet op een eiland.

Mevrouw Grosemans heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw bijkomende toelichting. De vraag over de Aziatische bruingemarmerde schildwants leek op het eerste gezicht wat vergezocht, maar intussen is iedereen ervan overtuigd dat we dat beest niet mogen onderschatten, als we zien hoeveel schade er vorig jaar is aangericht. We moeten zeker op onze hoede zijn. Een grote tegenslag extra voor de fruitboeren hoeft echt niet meer.

Ik hoor dat u die problematiek serieus neemt en zult opvolgen. U zult inzetten op verder onderzoek.

Ik wil ook de warme oproep in Boer&Tuinder ondersteunen om die vervelende beestjes meteen te melden via waarnemingen.be of te melden aan het Proefcentrum Fruitteelt (pcfruit)

De vraag om uitleg is afgehandeld.