Oppompen van grondwater door landbouwbedrijven

– Wegens de coronamaatregelen werd deze vraag om uitleg via videoconferentie behandeld.

De heer Vandenhove heeft het woord.

Collega, minister, u hebt vorige week wellicht ook de nieuwsreportage van Pano gezien over de problematiek van grondwater dat legaal, maar meerdere keren illegaal, opgepompt wordt. In de uitzending is er diverse keren verwezen naar de landbouwsector, onder andere via de gemeenten Hoogstraten en Sint-Katelijne-Waver en via een aantal locaties die Natuurpunt heeft aangewezen.

Er zijn eerder al in deze commissie – ook door mij - vragen gesteld over het hoge grondwatergebruik door landbouwbedrijven en wat voor druk dat zet op de grondwaterlagen. De Panoreportage heeft de milieuproblematiek en het imago van de landbouw andermaal geen goed gedaan. Dat zijn allemaal materies waarbij het veel beter zou zijn dat er uiteraard niet gefraudeerd zou worden, maar ook dat er objectieve informatie zou worden gegeven. Want uit de reportage blijkt andermaal dat de combinatie van aanhoudende droogte en het oppompen van water de bodem doet krimpen en dat er zo barsten ontstaan in de huizen. Die problematiek heeft de zoektocht, alleszins bij het grote publiek, naar een duurzaam watergebruik van de landbouwsector nog pertinenter gemaakt. Uiteraard is dat uw bevoegdheid als minister van Landbouw, maar het is hoofdzakelijk een bevoegdheid van minister Demir die met het globaal waterplan ook dat probleem zal moeten aanpakken. Ik wil toch graag ook aan u een aantal vragen stellen.

Wat is uw reactie als minister van Landbouw op die uitzending?

Het is duidelijk dat er maatregelen nodig zijn. Ziet u bepaalde maatregelen specifiek vanuit de bevoegdheid Landbouw?

Zijn, vanuit de landbouwsector bekeken, coöperaties tussen landbouwers qua watervoorzieningen geen te verkiezen optie? Ik heb in de toelichting die het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF) in de deze commissie heeft gegeven, trouwens ook de vraag naar coöperaties gesteld. Ik zie daarin de ideale of alleszins toch een mogelijke oplossing voor de problematiek die geschetst is in de Pano-uitzending van vorige week. 

Minister Crevits heeft het woord.

De Panoreportage heeft heel wat beroering veroorzaakt. We weten dat Vlaanderen de afgelopen jaren geconfronteerd is met periodes van aanhoudende droogte. Historisch lage grondwaterstanden, lage waterloopdebieten en waterschaarsteproblemen voor de verschillende sectoren zijn daarvan het gevolg. Pano heeft die gevolgen ook in beeld gebracht.

Ik juich absoluut het initiatief van collega Demir toe om illegale grondwaterboringen strikter aan te pakken en in te zetten op nieuwe technologieën, zoals gps-signalisatie op de boorinstallaties. Door illegale grondwaterboringen worden vaak grote hoeveelheden grondwater onvergund onttrokken zonder rekening te houden met de effecten op de omgeving.

Bij een striktere aanpak vind ik het van belang om nog meer te communiceren/bewust te maken naar de verschillende doelgroepen die veel grondwater gebruiken. Daar zitten de boorbedrijven, lokale besturen, particulieren over de verschillende geldende wetgevingen, maar uiteraard ook de landbouw bij. Communicatie/bewustmaking is een belangrijk onderdeel van het handhavingsbeleid.

Maar het is natuurlijk een bredere problematiek die ook een oplossing vereist. Vanuit mijn bevoegdheid voor landbouw gaan we nog meer inzetten op het gebruik van duurzame alternatieve waterbronnen, zoals het gebruik van hemelwater, het hergebruik van gezuiverd restwater en de opvang en het hergebruik van drainwater. De bedoeling daarvan is om vanuit landbouw bij te dragen aan het verminderen van de druk op het grondwaterverbruik. Op het gebied van het verminderen van het waterverbruik is het van belang om echt in te zetten op efficiënt watergebruik, innovatieve technieken, behoud van het bodemvocht en klimaatrobuuste gewassen.

Daarnaast moeten we ook werken aan het verhogen of aanvullen van de waterreserves door de landbouw. Ik wil samen met de sector nog meer inzetten op het laten infiltreren van regenwater om de grondwatertafel beter aan te vullen. Dat wil ik doen via het verlenen van niet-productieve investeringssteun voor bijvoorbeeld infiltratievoorzieningen, wadi’s, omvorming naar peilgestuurde drainage, enzovoort.

Het is daarnaast ook van belang om te werken aan een goede bodemstructuur en aan het tegengaan van bodemcompactie door verder onderzoek, door een duurzaam bodembeheer, door innovatieve technieken/machines die via het VLIF worden gestimuleerd. 

Met de middelen vanuit de Blue Deal, de Vlaamse en de relancemiddelen, wordt ingezet op duurzame investeringen, onder andere wateropslag en -infiltratie, hergebruik van restwater/circulair water bij de boeren en bij de agrovoedingsindustrie, enzovoort.

Wat betreft uw derde vraag over de coöperaties, vragen het Europese en Vlaamse milieu- en landbouwbeleid bijkomende aandacht voor water, aangezien het een grondstof is die meer aandacht zal vragen in de 21e eeuw. Tegen die achtergrond worden waterbesparende maatregelen en het hergebruik van water en waterzuivering gestimuleerd.

Producentenorganisaties en hun leden kunnen al via de gemeenschappelijke marktordening (GMO) Groenten en Fruit steun krijgen om te investeren in systemen met waterbesparing als die leiden tot een waterbesparing van minstens 15 procent. Investeringen in druppelirrigatie- of soortgelijke systemen die gericht zijn op een vermindering van het watergebruik, zijn ook mogelijk als ze leiden tot een waterbesparing van ten minste 5 procent.

Binnen het VLIF is er via de VLIF-steun voor de agrovoedingssector en VLIF- projectsteun innovatie ook steun mogelijk voor concrete investeringsprojecten van coöperaties en groepen van landbouwers. Dat gebeurt op basis van oproepen. Duurzaamheid is daarbij een belangrijk selectiecriterium. Uiteraard is er daar ruimte voor projecten die inzetten op het thema waterkwantiteit. Het gaat over projecten die inzetten op waterbesparing, hergebruik van water, regenwateropvang, infiltratie, enzovoort. We hebben daarvoor al oproepen georganiseerd waarbij specifiek budget is vrijgemaakt voor dergelijke projecten. Ik ben van plan om dat met nog meer energie te doen.

De heer Vandenhove heeft het woord.

Dank u wel, minister, voor uw antwoord. Ik ben blij dat u de bekommernis deelt, maar ook dat u zelf een aantal mogelijkheden aangeeft, zowel om verder bewust te maken, maar ook om in te grijpen. Ik denk dat dat de enige mogelijkheid is waarbij alle sectoren – dus niet alleen de landbouw – en alle burgers zich bewust worden van het probleem van de droogte en het watertekort, en ik hoop dat er een aantal bijkomende initiatieven kunnen worden ontwikkeld in de landbouwsector.

Mevrouw Rombouts heeft het woord.

Dank u wel voor het antwoord, minister. Ik wil kort even reageren omdat ik in de commissie Omgeving daarover een vraag heb gesteld. Die moet daar nog aan bod komen. Ik denk dat eenieder van ons een beetje geschokt was door de Panoreportage. Ik moet zeggen, minister, dat de problematiek, op het moment dat er effectief zware gevolgen zijn voor de woningen, maar ook voor de verdroging, al langer onze aandacht trekt om te zien hoe we daar oplossingen voor moeten bieden.

Wat me in de Panoreportage een beetje stoorde, was het feit dat nuances en regelverschillen totaal niet aan bod kwamen en alles op een hoop werd gegooid, terwijl de aanpak daarvan gebiedsgericht en/of specifiek moet zijn. Ik wil ook even meegeven dat de reden waarom het aantal putten bijvoorbeeld in Hoogstraten of Sint-Katelijne-Waver in beeld komt, ook is omdat ze vergund zijn en we zitten toch met een andere opbouw, ook van de bodem. Dat heeft andere consequenties. In die zin is het heel belangrijk dat de waterpeilen goed opgevolgd worden. Dat moet mee de basis zijn om verder maatregelen te kunnen nemen.

Ik denk dat ook de adviesverlening die Vlaanderen ook doet, heel belangrijk is om daarin mee te nemen. Er zijn toch belangrijke nuances als we het debat verder voeren. We beseffen dat, als we specifiek naar de landbouw kijken, dat die inderdaad een gebruiker van water is. Dat is een noodzakelijk gebruik van water en we moeten goed nagaan hoe we dat in de toekomst kunnen verduurzamen en blijven garanderen.

In die zin, minister, ben ik ook heel blij dat u duidelijk aangeeft dat er verder ingezet wordt - en de sector heeft ook wel al heel wat initiatieven genomen - op initiatieven en /of eventueel waterbesparende maatregelen.

Mijn vraag is dan ook, minister: in welke mate worden ook die elementen gedeeld voor eventuele adviesverlening aan lokale besturen? Enerzijds heb je adviesverlening naar de sector toe, maar het is belangrijk dat de kennis daarover maximaal gedeeld wordt om ervoor te zorgen dat we het nodige water ook in de toekomst kunnen blijven garanderen en dat er een juiste aanpak van de alternatieven is of van het eventueel nog putten uit bronwater. Daarom vraag ik me af hoe u die verdere en bredere uitrol van die aanpak ziet.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Hartelijk dank, collega Vandenhove, voor uw goede vraag en dank voor het antwoord van de minister.  Minister, u gaf in uw antwoord mee dat u tal van maatregelen zal nemen om ook infiltratie te bevorderen om de waterbeschikbaarheid te verhogen. Dan hebt u het over de VLIF-steun en heel wat projecten en ondersteuning en stimulansen om landbouwers ertoe aan te zetten om bijvoorbeeld ook te werken met peilgestuurde drainage.

Een paar weken geleden werd in een opinie van een aantal milieujuristen, naast het feit om middelen vrij te maken om te werken rond drainage, gevraagd om ook het wettelijk kader aan te passen en rubriek 53 van het Vlaams reglement betreffende de milieuvergunning (VLAREM) aan te passen want op dit moment hebben we te weinig zicht waar er gedraineerd wordt. Ze vragen eigenlijk om een vergunningsplicht op te leggen bij nieuwe drainage enerzijds en anderzijds om te werken naar peilgestuurde drainage en daarvoor ook wettelijke kaders te creëren.

Mijn vraag is dan ook heel concreet, minister: wat is uw idee om die vergunningsplicht uit te breiden zodat we een beter afwegingskader kunnen maken als drainage wordt aangelegd? Ziet u wettelijke initiatieven om de gewone drainage om te zetten naar peilgestuurde drainage, naast de initiatieven die er nu al zijn in de vorm van proefprojecten, en voor financiële stimuli? Dat was toch wel de oproep van die milieujuristen: met alleen wat proefprojecten en wat financiële stimuli gaan we er absoluut niet geraken. Zitten er zaken in de pijplijn die ook dat wettelijke kader aanpakken zodat we die infiltratie van het water in het landbouwgebied nog meer stimuleren?

De heer Coel heeft het woord.

Bedankt, collega, voor de interessante vraag. Het is inderdaad correct dat we op twee sporen moeten werken: enerzijds het watergebruik te proberen reduceren of alleszins zo duurzaam mogelijk te maken en anderzijds ook het versterken van het vasthouden van water in de bodem. Want we zitten in een vicieuze cirkel: door de droogte pompen we meer water op en versterken we de droogte enzovoort.

In de reportage kwam ook aan bod …

U zult even moeten hernemen als u wilt, want u was weggevallen.

Dan herbegin ik. Bedankt, collega, voor de interessante vraag. Het is goed dat de minister op twee sporen werkt, enerzijds het watergebruik reduceren of toch alleszins zo duurzaam mogelijk maken en eventueel circulair waar mogelijk, en anderzijds er toch verder op inzetten dat de bodem het water beter vasthoudt zodat er minder besproeiing en dergelijke nodig is.

In de Pano-reportage kwam ook aan bod dat heel natte gebieden door technologische vooruitgang en het systeem van pompen landbouwrijp zijn gemaakt. Dat heeft op zich een gunstig effect gehad voor de landbouwsector, maar decennia later zien we daar wel wat negatieve gevolgen van. Hoe bekijkt u dat, minister? De regering heeft de ambitie om een deel natte natuur te herstellen. Ziet u op dat vlak ook mogelijkheden binnen de landbouwsector of denkt u eerder aan andere sporen om die landbouw te behouden en via andere manieren het watergebruik in lijn te brengen met de ambities van de regering?

Ik had een bijzonder gevoel bij die reportage omdat ik vooraf gecontacteerd was als burgemeester van een gemeente waarin een aantal woningen getroffen zijn door zulke ondergrondse aardverschuivingen, als ik het zo mag zeggen, of door het drogen van klei waardoor er inderdaad problemen ontstaan met de stabiliteit van woningen. Ik kreeg telefoon van de betrokken journalist die me vroeg om even ter plaatse te komen en dat te bekijken. Ik heb gezegd: zeer zeker, geen probleem en ik zal u ook toelichting geven. De betrokken journalist zegde dat ze ook willen aantonen dat er heel veel illegale woningen in de landbouwsector zijn, die dus oorzaak van dit probleem zijn.

Ik ben daar in het verleden ook wat mee bezig geweest. Ik ken de problematiek. Ik heb dus ook aangegeven dat men moet weten dat iedere landbouwer al meer dan 20 jaar een wateraangifte indient die gebaseerd is op het aantal dieren in zijn mestaangifte en op de oppervlakte van zijn bedrijf. Elk jaar moet er een dergelijke aangifte ingediend worden. Ik weet dat er heel wat waterverbruik is vanuit de landbouwsector, maar illegale oppompingen… Als er nu een sector is die op dat vlak door de jaren heen tamelijk in orde is gekomen door vergunningen aan te vragen, zal het waarschijnlijk wel de landbouwsector zijn. We hadden zoals gezegd een afspraak, maar die journalist is niet langsgekomen. Hij heeft afgebeld. Ik denk dat die journalist wel zijn eigen agenda had om de boodschap te brengen.

Maar los daarvan is het oppompen van water in de landbouwsector een heel belangrijk aspect en dat wordt ook opgevolgd – zoals ik al gezegd heb – via de milieuvergunning. Heel wat landbouwers hebben bij het hernieuwen van de milieuvergunning een opdracht om de hoeveelheid op te pompen water te reduceren. Er worden twee soorten water opgepompt. Je hebt inderdaad het quartaire dek waarover de reportage in hoofdzaak ging, maar er is ook de paleozoïsche sokkel zoals we dat noemen, dat is het sokkelwater of diep grondwater dat in de rotsen, onder het krijt, zit en dat wordt heel streng opgevolgd, vooral in West- en Oost-Vlaanderen. De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) stelt daarvoor een afbouwscenario op. Iedere landbouwer die opnieuw een vergunning aanvraagt, moet een deel reduceren.

Er zijn heel wat initiatieven, onder andere ook onderzoeksprojecten via Inagro, het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) en dergelijke meer om hemelwater te sparen en bruikbaar te maken voor dierlijke consumptie. Het is een heel interessante problematiek. Er is al heel wat werk gebeurd en er zijn zeker ook uitdagingen. Drainages zijn inderdaad in veel gevallen niet vergunningsplichtig. Alles kan natuurlijk bekeken worden. Infiltratie van grond is een grote uitdaging, maar hier zomaar even stellen dat er zoveel niet-vergunde illegale oppompingen zijn vanuit de landbouwsector, dat deed me toch wel een beetje pijn.

Minister Crevits heeft het woord.

Dank u, voorzitter, voor uw aanvullingen. Je krijgt soms de indruk dat alles wat er fout loopt in Vlaanderen, de schuld van de boeren is. Die indruk wil ik echt niet geven. Er zijn heel veel regels, maar enfin punctueel…

Collega Vandenhove, er zijn inderdaad bijkomende initiatieven nodig. Ik volg u daarin. We gaan daar ook verder op inzetten. Ik hoop dat ik u wat heb kunnen overtuigen met de toelichting over de toekomstige aanpak op het vlak van minder watergebruik, meer water hergebruiken en het versterken van de waterreserves, maar sowieso wordt de wateruitdaging een ‘huge’ uitdaging voor de hele samenleving.

Collega Rombouts, de opvolging van de waterpeilen is superbelangrijk. U hebt daar terecht op gewezen. Hier is de VMM in eerste instantie ook aan zet om de monitoring te doen van het verbruik tot het meten van de waterpeilen zelf.

Via het VLIF, de naschoolse vorming en het bedrijfsadvies van KRATOS zetten we volop op de waterbesparing in. Dat heb ik ook in mijn eerste antwoord geduid. Daar ligt een grote uitdaging, maar zijn er ook enorme opportuniteiten en mogelijkheden. Ik heb ondertussen al de gelegenheid gehad om de innovaties in de sector te zien om op maat van de plant te bewateren. Het is fantastisch om dat te zien. Ik zie dat de sector zelf 28 miljoen euro heeft geïnvesteerd in duurzaam waterbeheer via het VLIF in het jaar 2019. Dat toont ook aan dat de boeren daar wel bewust mee bezig zijn. Als ik op een erf kom, is dat vaak een van de eerste gesprekken waarover het gaat. Eerst gaat het over voldoende grond, dan over rendabiliteit en dan beginnen ze over het klimaat en het water. Het teveel of het tekort aan water staat heel hoog op de agenda.

Wat betreft het herstel van natte natuur, collega Coel, zijn we van plan om een project te financieren om het effect van vernatting van natuur op omliggend landbouwgebied na te gaan op het vlak van teelttechniek en teeltkeuze. Dat element kan dan worden meegenomen in de toekomstige locatiekeuzes.

College Schauvliege, u hebt een juridische vraag gesteld over een bepaald artikel. Ik moet dat bekijken. Ik heb daar op dit ogenblik nog geen antwoord op, maar we gaan dat nagaan. 

De heer Vandenhove heeft het woord.

Dank u wel voor het antwoord. Ik denk dat het ook een goed klein debat was.

Inderdaad, dank u wel ook voor de vraag.

De vraag om uitleg is afgehandeld.