Uiteraard mogen ze zijn peren komen ophalen voor labo-analyses, beklemtoont Gunther Vinck. ‘Het is niet omdat er PFOS in de bodem zitten, dat ze ook in hoge concentratie in mijn peren zitten. Maar het moet wel worden onderzocht, daar ben ik het mee eens.’
Het bedrijf van Vinck, dat al meerdere generaties in handen van zijn familie is, ligt op enkele honderden meters van de 3M-site in Zwijndrecht. Vinck mag, net als andere landbouwbedrijven in de buurt, een bezoek verwachten van het federaal Voedselagentschap (FAVV).
De kans is reëel dat in de grond van de fruitteler en in de peren PFOS zit. Uit de eerste resultaten van bodemanalyses, in opdracht van Ovam, blijkt dat de concentraties van PFOS in de grond vlak bij 3M te hoog zijn voor gebruik als natuur- of landbouwgebied.
1 Is de bodem van heel Zwijndrecht vervuild?
Er bestaat geen twijfel over dat de omgeving van de 3M-site vervuild is met PFOS. Lopende onderzoeken brengen nu in kaart hoe sterk de vervuiling is en waar precies de concentraties onaanvaardbaar hoog zijn.
De eerste resultaten van stalen die genomen werden in Zwijndrecht, Beveren en Antwerpen, geven een gemengd beeld. Om te beginnen variëren de gemeten concentraties sterk: van 2,8 tot 23 microgram PFOS per kilo droge bodem. Dat zijn waarden die (veel) hoger liggen dan er in Vlaanderen in ‘onverdachte’ bodemstalen worden gemeten, namelijk gemiddeld 1,5 microgram per kilo droge stof.
Hoe sterk de grond vervuild is, blijkt sterk af te hangen van de afstand tot de 3M-fabriek. ‘We zien een exponentiële afname van de bodemverontreiniging als je verder weggaat van de site’, zegt PFAS-coördinator Karl Vrancken, die door de Vlaamse regering is aangesteld.
Welke concentratie PFOS in de bodem nog aanvaardbaar is, hangt af van hoe het terrein gebruikt wordt. In natuur- en landbouwgebied geldt de strengste norm. Als daar meer dan 3,8 microgram PFOS per kilo droge stof in de bodem zitten, wordt de ‘bodemsaneringsnorm’ overschreden en worden er maatregelen genomen. Een concentratie die boven die limiet zit, wordt als onveilig beschouwd voor het ecosysteem of voor mensen die landbouwproducten van die grond consumeren. Meerdere bodemstalen uit natuur- en landbouwgebied in de buurt van de 3M-site overschrijden die norm.
In woongebied wordt een sterkere vervuiling aanvaard: 18 microgram PFOS per kilo droge stof. Tot dusver werden in woonwijken in Zwijndrecht nog geen waarden gevonden die de norm overschrijden. Ovam is nog wel bezig met een nieuwe reeks staalnames in woongebied om een vollediger beeld te krijgen.
2 Mogen professionele telers hun producten verder verkopen?
Dat is de hamvraag. Het FAVV is intussen in actie geschoten. Er is een spoedadvies gevraagd aan het wetenschappelijk comité om de PFAS-limietwaarden voor voedingsproducten te actualiseren en om een perimeter te bepalen waarbinnen analyses van landbouwproducten nodig zijn, zegt woordvoerster Hélène Bonte. ‘Zodra dat advies binnen is, zullen onze medewerkers stalen nemen. Met de resultaten kunnen we dan maatregelen nemen in de landbouwbedrijven. Dat mag géén nattevingerwerk zijn.’
Voor de landbouwers hangen er ook serieuze economische gevolgen aan vast. Fruitteler Vinck zegt dat zijn collega’s uit de buurt nu al hun hoeveverkoop zien kelderen door de PFAS-ophef. Vinck verkoopt niet rechtstreeks aan particulieren. ‘Als we straks ons fruit niet meer zouden mogen verkopen, hoop ik dat de Vlaamse regering het verlies zal compenseren. Procederen tegen een multinational zie ik niet zitten.’
3 Waarom mogen groenten en fruit uit de tuin niet worden gegeten als de bodem in woongebied oké is?
Het lijkt een gekke tegenstelling: professioneel geteelde groenten en fruit uit de streek worden (voorlopig) niet uit de rekken gehaald, terwijl je in woongebied (waar nog geen overschrijding van de norm is gemeten) beter geen eieren en groenten uit de tuin eet.
Wat is het verschil? ‘Het advies om in de buurt van de 3M-fabriek geen eieren en groenten uit de tuin te eten, is gebaseerd op data van de Universiteit Antwerpen’, zegt Vrancken. ‘Het is duidelijk aangetoond dat daar verhoogde PFOS-waarden in zitten. Als je continu hoge concentraties PFOS binnenkrijgt door meermaals per week iets uit je tuin in Zwijndrecht te eten, is dat een grotere belasting dan wanneer je in de winkel een mix van groenten en fruit koopt met verschillend PFOS-gehalte.’
Nik Van Larebeke, die als professor emeritus (UGent en VUB) gespecialiseerd is in milieu en gezondheid, wijst erop dat er over het algemeen een verband is aangetoond tussen schadelijke stoffen in het bloed en de consumptie van groenten uit eigen tuin. ‘Woongebied, dat vaak dicht bij wegen en industrie ligt, is gewoon ongeschikt voor het telen van groente en fruit.’
4 Zijn de limieten voor PFOS in de grond streng genoeg?
In maart heeft Ovam nieuwe toetsingswaarden voor PFOS en PFOA gepubliceerd. De waarde voor natuur- en landbouwgebied is nu behoorlijk streng, zegt Van Larebeke. ‘Vroeger waren de normen te hoog. Maar het blijft sciencefiction om gezondheidseffecten van PFOS en andere schadelijke stoffen uit te sluiten.’
Na de (wereldwijde) stopzetting van de PFOS- en PFOA-productie door 3M in 2000 is de concentratie van de stoffen in het bloed van Vlamingen gedaald, aldus Van Larebeke. ‘Maar er komen nieuwe stoffen in de plaats die mogelijk niet minder schadelijk zijn.’
