EFSA onder vuur na bedenkelijke glyfosaat-studies

Tot die conclusie komen twee Oostenrijkse toxicologen, Armen Nersesyan en Siegfried Knasmueller, professoren van het kankerinstituut van de Medische Universiteit van Wenen. Dat werpt (opnieuw) grote vragen op over hoe streng of hoe laks de autoriteiten, de Duitse overheidsdienst Bundesamt für Risikobewertung (BfR) en de EFSA, tewerkgingen bij de risicobeoordeling van het bestrijdingsmiddel. Een vraag die opnieuw actueel wordt, nu glyfosaat opnieuw beoordeeld moet worden (zie inzet).

Glyfosaat, het belangrijkste bestandmiddel van onkruidverdelger Roundup, mag in Europa nog altijd verkocht worden. Die beslissing door het Europees Voedselagentschap (EFSA) in 2017 was omstreden. Het Europees Parlement was het er niet mee eens en ook niet alle EU-landen zaten op dezelfde lijn. Het EFSA oordeelde dat glyfosaat niet kankerverwekkend was voor de mens, terwijl het internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek IARC van de WHO oordeelde dat het dat ‘waarschijnlijk’ wel was.

Het EFSA nam zijn beslissing op basis van geheime wetenschappelijke studies die de industrie had aangeleverd. De meeste waren niet publiek toegankelijk en dus niet verifieerbaar. Volgens het EFSA moesten die studies geheim blijven om de commerciële belangen van de bedrijven die de studies lieten uitvoeren, zoals Monsanto en Bayer, te beschermen. Daarop stapten vier EU-parlementsleden, onder wie Bart Staes (Groen), naar het Europees Hof van Justitie. Die oordeelde dat de studies openbaar moesten worden gemaakt. EFSA stelde ze onder meer ter beschikking van Sumofus, een ngo die campagnes voert om bedrijven verantwoordelijk te houden voor zaken als klimaatverandering, mensenrechten en corruptie.

Op vraag van Sumofus onderzochten de twee Oostenrijkse toxicologen of EFSA op basis van de studies een zinvol oordeel kon vellen over de kwestie of glyfosaat kankerverwekkend is. Het antwoord is overtuigend negatief.

1 EFSA nam genoegen met studies van lage kwaliteit

Om na te gaan of chemicaliën kankerverwekkend zijn, moeten de onderzoeken aan bepaalde kwaliteitscriteria voldoen. Dat moet discussies voorkomen tussen overheden en bedrijven over wat geschikte methodes zijn om chemische stoffen op hun schadelijkheid te onderzoeken. Die richtlijnen zijn nauwkeurig beschreven en gepubliceerd door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (Oeso).

Slechts bij 2 van de 53 studies was dat het geval. Bij alle andere werden in meerdere of mindere mate afwijkingen van de afspraken vastgesteld. De concentratie van de doses was niet correct, of er werden maar 500 cellen geteld in plaats van de nodige 2.000, of de helft van het onderzoek werd maar gedaan. ‘Als je de richtlijnen niet volgt, dan kun je niets betrouwbaars zeggen over het resultaat’, concludeert Siegfried Knasmueller. En toch hebben BfR en EFSA slechts één studie verworpen die niet voldeed aan de kwaliteitseisen.

2 Eenvoudige labtests werden verkozen boven studies met proefdieren

Om te onderzoeken of glyfosaat DNA-schade veroorzaakt, werd onderzoek gedaan met geweekte cellen. Dat levert een indicatie op, maar onderzoek op laboratoriumknaagdieren (muizen, ratten) wordt als betrouwbaarder beschouwd. Een stof kan bij zijn transport door het lichaam heen immers veranderen, mogelijk naar een meer schadelijke stof.

‘Van de 53 studies werden er maar twee uitgevoerd op levende muizen. Eén studie was volledig irrelevant’, zegt Knasmueller. ‘De tweede was iets betrouwbaarder en toonde ook een matig effect van glyfosaat op het DNA. Maar er bestaat ook onderzoek op vissen en amfibieën, die wel duidelijk gezondheidsschade aantonen, en die zijn door EFSA genegeerd.’

Knasmueller wijst er ook nog op dat er degelijk onderzoek nodig is bij mensen die blootgesteld worden aan glyfosaat, zoals werknemers van de fabrieken en landbouwers.

3 Het onderzoek was gericht op de verkeerde organen

De meeste studies onderzochten of glyfosaat DNA-schade aanricht bij beenmergcellen. DNA-schade aan die cellen zou erop wijzen dat glyfosaat kankerverwekkend is. Volgens de studies die EFSA heeft geanalyseerd, blijkt dat niet het geval te zijn.

‘Maar de meeste studies zijn onbetrouwbaar. Drie studies werden behoorlijk uitgevoerd’, zegt Knasmuller. ‘Die toonden geen DNA-schade aan beenmergcellen aan. Maar het is ondertussen wel duidelijk dat andere organen dan beenmerg aangetast worden door glyfosaat. Er zijn onderzoeken, uitgevoerd aan universiteiten, die DNA-schade aantonen aan de levercellen, de nieren. Die onderzoeken zijn ook niet perfect, maar EFSA negeerde ze compleet.’

‘Om een degelijk oordeel te kunnen vellen, zijn er nieuwe wetenschappelijke studies nodig’, concludeert Knasmueller.

EFSA laat weten dat ze nog niet kan reageren op de studies/nieuwe analyse van Knasmueller.
Heisa over glyfosaat barst weer los

Glyfosaat is niet kankerverwekkend en beschadigt het DNA niet, het houdt dus geen risico in voor de menselijke gezondheid. Dat is het oordeel van de voedselagentschappen van Frankrijk, Hongarije, Nederland en Zweden, die samen de Assessment Group on Glyphosate (AGG) vormen.

Die groep doet het voorbereidende werk voor het Europees voedselagentschap EFSA over de risicobeoordeling van glyfosaat. EFSA levert dan advies aan de Europese Commissie die beslist of de producenten van glyfosaat een nieuwe vergunning krijgen om het te verkopen. De huidige vergunning loopt immers af eind 2022. Toen de vergunning in 2017 werd goedgekeurd, gingen daar maanden van hevige discussies aan vooraf over de vraag of glyfosaat nu wel of niet kankerverwekkend is.

België, Frankrijk, Italië en zes andere EU-lidstaten stemden tegen de verlenging van de vergunning, maar vier landen keerden op het laatste moment hun kar – Duitsland, Roemenië, Polen en Bulgarije stemden onverwacht voor. Daarna werd de verlenging voor vijf jaar goedgekeurd.

Voor de nieuwe aanvraagprocedure diende de industrie vorig jaar een van de meest omvangrijke wetenschappelijke dossiers in die ooit zijn opgesteld voor een werkzame stof in een gewasbeschermingsmiddel. Ook de meeste studies die vorige keer werden ingediend, zitten nu weer in het dossier. Die studies zijn nu door het onderzoek van Armen Nersesyan en Siegfried Knasmueller grotendeels als waardeloos beoordeeld.

Volgens glyfosaat-producent Bayer is het verplicht om die oude studies toe te voegen, maar ‘het dossier omvat ook nieuwe genotoxiciteitsstudies die zijn uitgevoerd sinds de vorige hernieuwde goedkeuring van glyfosaat’. ‘Het dossier bevat ook een uitgebreid overzicht van duizenden wetenschappelijke publicaties over glyfosaat’, klinkt het nog.

Tegen september zal EFSA de ontwerpbeoordeling door Frankrijk-Hongarije-Nederland-Zweden bekijken en kunnen de lidstaten en belanghebbende partijen de documenten inkijken.