Parlementaire vraag omtrent de geplande hoogspanningslijn Ventilus

- Een aantal sprekers neemt mogelijk deel via videoconferentie.

De heer Van Rooy heeft het woord.

Op dit moment bedraagt de capaciteit van de volgebouwde eerste zone voor windparken in de Noordzee 2,2 Gigawatt (GW). Twee jaar geleden werd een plan goedgekeurd om een tweede zone beschikbaar te maken voor de bouw van offshore windparken, de zogenaamde Prinses Elisabethzone. Oorspronkelijk zouden de nog te bouwen windparken in deze nieuwe zone een gezamenlijke capaciteit hebben van 2 GW. Federaal ministers van de Noordzee Van Quickenborne en van Energie Tinne Van der Straeten kondigden op vrijdag 15 oktober 2021 echter aan dat die capaciteit zal worden opgetrokken tot 3,5 GW. Grotere en krachtigere windturbines moeten dat mogelijk maken. Het zou gaan om windmolens van bijna 300 meter hoog waarvan de eerste wieken vanaf 2027 zouden moeten draaien. Minister Van der Straeten wil de eerste concessies midden 2023 al veilen.

De bouw van offshore windparken is momenteel nog een federale bevoegdheid. Toch is de impact van de toenemende offshore energieproductie op Vlaanderen groot. Vooral voor de provincie West-Vlaanderen verandert er aanzienlijk wat. De provincie wordt namelijk stilaan omgevormd tot de toegangspoort van elektriciteit vanop zee in ons land. Hoogspanningsbeheerder Elia moet zijn netwerk namelijk versterken om al die op zee geproduceerde elektriciteit te transporteren. Daarom werkt Elia aan de bouw van een nieuwe hoogspanningsverbinding in West-Vlaanderen, het zogenaamde Ventilusproject.

Ventilus ligt echter al geruime tijd onder vuur door omwonenden, landbouwers en lokale besturen. Onder meer de burgemeesters van Brugge, Oostkamp, Zedelgem, Wingene, Lichtervelde en Torhout hebben zich in blok tegen het project gekeerd.

Burgerbewegingen zoals Begraaf Ventilus en Leefbaar A403 verwerpen de huidige plannen. Velen willen de hoogspanningslijn namelijk ondergronds zien lopen en maken zich zorgen om de visuele vervuiling die een nieuwe hoogspanningslijn met zich meebrengt en eventuele gezondheidsrisico’s. Elia beweert echter dat een ondergrondse verbinding simpelweg niet tot de mogelijkheden behoort. Dat zou namelijk tot een instabiele verbinding leiden en is nog nooit eerder geprobeerd. Het zou overigens ook vele malen duurder uitvallen.

Minister, de situatie is danig gespannen dat u in februari aankondigde een intendant aan te zullen stellen die draagvlak voor het Ventilusproject zou moeten creëren. Vanaf 7 mei 2021 vulde Guy Vloebergh deze positie in. De heer Vloebergh kreeg het mandaat voor zes maanden om te bemiddelen tot een voorkeurstraject. Deze aanstelling is echter nog verlengbaar.

Minister, zal de beslissing van de Federale Regering om de capaciteit van de windparken in de prinses Elisabethzone uit te breiden tot 3,5 gigawatt een impact hebben op de plannen voor de bouw van het Ventilusproject? Zo ja, op welke manier, en dient het Ventilusproject te worden bijgestuurd?

Kunt u een stand van zaken geven met betrekking tot de activiteiten en eventuele verwezenlijkingen van de intendant? Is er al zicht op het verslag dat de heer Vloebergh zal uitbrengen? Zal het Ventilusproject nog voor het einde van het jaar klaar zijn om te vergunnen? Zo ja, is dit te danken aan de werkzaamheden van de intendant? Zo niet, waarom niet en wanneer zou het project ten laatste moeten worden vergund?

Minister, hoe staat u tegenover de vele en breed gedragen grieven in de provincie West-Vlaanderen over de landschapsvervuiling en de impact van de hoogspanningsverbinding op de landbouw, het milieu en de volksgezondheid van de nodige en geplande elektriciteitsmasten?

Minister Demir heeft het woord.

Naast de capaciteitsverhoging heeft de Federale Regering ook het principe goedgekeurd om de windparken in de prinses Elisabethzone aan te sluiten op een energie-eiland. Dit project maakt deel uit van het Europese herstelplan, heeft men mij gezegd.

Elia, de netbeheerder liet weten dat deze beslissing volgens hen geen impact heeft op het Ventilusproject en dat die naar aanleiding van deze beslissing niet moet worden bijgestuurd.

Elia stelt dat de capaciteitsverhoging van de tweede offshorezone kan worden bereikt door de infrastructuur te optimaliseren via het Energy Hub-concept, dit wil zeggen de combinatie van de geplande aansluitingen van de windmolens en hun gedeeltelijke integratie met een of meer interconnectoren. In de dimensionering van onder meer Ventilus werd reeds een dergelijke interconnector van 1,4 gigawatt voorzien.

Een gewijzigd beleid kan natuurlijk altijd een verschillende impact hebben. Of deze capaciteitsverhoging een impact heeft op bijvoorbeeld de belasting van Ventilus – magnetische velden en dergelijke – is mij onbekend. Ik zal hierover meer duidelijkheid vragen aan de intendant en de experten. Ik denk trouwens dat deze vragen ook te verwachten zijn vanuit de burgerplatformen. Ik heb ook vernomen dat de burgerplatformen zeer ontstemd waren over de federale communicatie van vorige week. Het is natuurlijk wel plezant als de federale ministers sier maken op de Noordzee. Maar het is echt verschrikkelijk, ik heb al vaak samengezeten met die mensen, en die miserie mag ik natuurlijk weer oplossen. Als er tenminste een oplossing is.

Zoals reeds eerder op een vraag van mevrouw Ryheul geantwoord, heeft de intendant de opdracht om in een tijdspanne van zes maanden te bemiddelen met alle stakeholders over het gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (RUP) Ventilus. Er was ook een parlementair verzoekschrift. Het project zat compleet verkeerd, ook inzake communicatie. De federale ministers moeten goed beseffen dat dit geen evident project is. Dat is ook de reden geweest waarom ik een intendant heb aangesteld. De opdracht van de intendant is gestart in mei en loopt verder tot eind november 2021. Hij heeft nog een maand de tijd.

In het kader van zijn opdracht waren er een aantal fasen zoals verkennende gesprekken, informatie analyseren om tot een gedeelde vraagstelling te komen, onderzoek van vragen met betrekking tot energie en gezondheid, het delen van deze resultaten en hierover in dialoog gaan met de stakeholders en tot slot de opmaak van het rapport.

Aan de intendant heb ik meegedeeld dat hij de suggesties die door de burgerplatformen naar voren worden geschoven, moet bekijken. Elia heeft natuurlijk een eigen oplossing maar dat is door hun bril bekeken. Het is wel belangrijk dat de intendant de volle vrijheid heeft om ook alle andere suggesties en mogelijke oplossingen te bekijken. Deze week nog is hierover een terugkoppelmoment voorzien met de burgerplatformen, de burgemeesters, de gouverneur en het middenveld. Ik verwacht in  november het verslag van zijn werkzaamheden en zijn advies.

Het Ventilusproject vergunnen voor het einde van het jaar is onmogelijk. Dat wil ik heel duidelijk stellen. Daarvoor moet er eerst een goedgekeurd gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan (GRUP) bestaan. Het is in het kader van dit GRUP dat de intendant werd aangesteld.

De werkzaamheden van de intendant hebben tot doel het Ventilusproces te deblokkeren en te zoeken naar draagvlak. De RUP-procedure is tijdens zijn opdracht on hold gezet en zal ook on hold blijven.

Voor mij is het cruciaal dat de burgemeesters in die streek hun verzet gebruiken om mee te werken aan de werkzaamheden van de intendant. Ik zal niet vergunnen zolang alle burgemeesters in die streek zich daartegen verzetten. Ook daarover wil ik heel duidelijk zijn. Draagvlak vind ik heel belangrijk. Als het project niet goed is, als alle burgemeesters zich daar keihard tegen verzetten – dat is wat ik vandaag zie en lees –, dan heeft het ook geen zin om dit project voort te zetten. Het laten doorgaan, de sleutel van dit project ligt in de handen van de burgemeesters in die streek. Ik zal afwachten wat hun input zal zijn, zij zullen de facto beslissen of Ventilus zal doorgaan of niet. Er is nu een gigantische weerstand, ik zal met alles rekening moeten houden. (Opmerkingen van Chris Steenwegen)

Ja, u wordt zenuwachtig, maar ik ben daar geweest de voorbije zomer, ik heb gepraat met de mensen die daar wonen. De politiek moet ook stilstaan bij zulke infrastructuurwerken en welke impact die hebben. Als je spreekt over klimaattransitie, collega's van Groen, dan moet je toch ook zorgen dat je een draagvlak hebt. Als dat er niet is bij de bevolking en nog minder bij de burgemeesters, dan is er wel een probleem. Dan kunt u van mij niet vragen om dit gewoon te vergunnen. Dat is niet wat ik doe. Het is ook de reden geweest waarom ik die intendant heb aangesteld. Dit Ventilusproject zal staan of vallen met draagvlak. Dat is voor mij de sleutel van dit dossier, van alle dossiers trouwens.

Mijnheer Van Rooy, ik heb uiteraard begrip voor de bezorgdheden die leven in de provincie West-Vlaanderen, en om die reden heb ik ook een intendant aangesteld. Al deze aspecten waar u naar verwijst, zullen uiteraard nog worden bestudeerd en afgewogen in het milieuonderzoek, dat op een geïntegreerde wijze met het RUP wordt opgemaakt.

Wat de gezondheid betreft, daarover zijn er ook heel wat vragen bij de mensen ter plekke. Wat met onze gezondheid? Dat is ook heel terecht. Als overheid moet je ook een antwoord kunnen formuleren op de vragen over gezondheidsrisico's. Mijn administratie onderzoekt momenteel wat de beste manier is om normen en aanbevelingen hierover te implementeren. Ik hoop hierover op korte termijn meer concrete informatie te kunnen verspreiden. Dit onderzoek, dat vertrekt vanuit het proportioneel toepassen van het voorzorgsprincipe, gebeurt samen met het agentschap Zorg en Gezondheid.

De heer Van Rooy heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw duidelijk antwoord en uw duidelijke stellingname met betrekking tot dit dossier. Ik ben matig tevreden over uw antwoord. Ik denk dat u een vrij goed parcours rijdt en ik kijk uit naar de bevindingen van de intendant die er vrij snel, tegen het einde van november 2021, zullen zijn. Dat is niet lang meer.

Ik maak me wel zorgen om het feit dat de impact van de capaciteitsverhoging op Ventilus en de impact van de magnetische velden op het milieu en de volksgezondheid volgens uw antwoord nog niet goed gekend zijn. Ik maak me daar, samen met de burgemeesters en de burgers, veel zorgen om.

Ik heb een bijkomende vraag. U hebt stellig verklaard dat u niets zult vergunnen zolang de burgemeesters zich verzetten. Ik steun hun verzet, maar ik heb er niet altijd veel vertrouwen in dat de burgemeesters de moed zullen blijven opbrengen om zich te verzetten en de hakken in het zand te zetten. Het is niet onmogelijk of ondenkbaar dat de burgemeesters zich op een bepaald moment niet meer zullen verzetten, maar dat de burgers dat wel zullen doen. U hebt met de burgers gesproken. Zult u zich hier dan op beroepen? Zult u rekening houden met het breed verzet van de burgers in de betrokken gemeenten of zult u zich enkel op de burgemeesters baseren?

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Minister, ik dank u voor het antwoord. Het is goed dat dit hier aan bod komt, want in West-Vlaanderen zijn er grote bezorgdheden. U weet dat het mijn provincie is. Natuurlijk ligt hier wel een project voor dat voor de klimaat- en energietoekomst van ons land en van Vlaanderen van groot belang is. We voeren op allerlei plaatsen, waaronder deze commissie, al een tijdje overleg over dit dossier. Mijn inziens probeert u terecht een aantal afwegingen te maken. De aanduiding van een intendant is een goede zaak om de bezorgdheden goed in kaart te brengen en in evenwicht te brengen en er ook antwoorden op te formuleren.

We staan natuurlijk niet nergens. Er is al een gezondheidsimpactstudie geweest. Er is al een technologische studie geweest over wat boven- of ondergronds kan en over de impact van bepaalde scenario’s. Er liggen veel elementen op tafel en we zijn benieuwd wat eind november 2021 zal worden opgeleverd.

Ik schrik een beetje van uw geïrriteerde reactie. Ik weet niet wat in de commissie of elders is gebeurd, maar u doet alsof er bij Groen ergernis of nervositeit zou zijn. We hebben altijd gesteld dat u uw werk grondig, snel en efficiënt moet doen. Het moet niet onnodig lang duren, maar we moeten de tijd nemen die nodig is om dit rond te krijgen.

Mijnheer Van Rooy, ik wil het beeld in uw vraagstelling tegenspreken. Het lijkt alsof het project van Ventilus er alleen moet komen omdat we op zee windenergie willen produceren. Dat heeft er, voor iedereen die zich die illusie maakt, maar ten dele mee te maken. Wij zeggen dat niet alleen. Ook Voka heeft afgelopen voorjaar die vraag gesteld. We kunnen erover debatteren of het bovengronds of ondergronds moet gebeuren, maar Ventilus of een project van die orde is nodig voor de bedrijfszekerheid, de energiebevoorrading en de inlussing van het elektriciteitsnet in West-Vlaanderen. Als dit project er niet komt, mogen we ons geen illusies maken. Als het elektriciteitsnet in West-Vlaanderen niet wordt verstevigd, creëren we voor de bedrijven in West-Vlaanderen bedrijfsonzekerheid voor de komende decennia. Dit staat los van windenergie.

Minister, u mag ervan uitgaan dat we zeer oprecht zullen omgaan met de bezorgdheden van de inwoners en de burgemeesters om de impact van die hoogspanningslijn. We zullen ons echter niet laten aanpraten dat dit project er enkel komt om op zee windenergie te produceren. U moet dat niet doen, want dit project is noodzakelijk voor de economische toekomst van West-Vlaanderen, wat ook belangrijk is. We moeten dit allemaal in samenspan brengen.

Voor het overige hoop ik dat u niet enkel langs deze commissie boodschappen overmaakt aan de federale minister van Energie over wat ze al dan niet op zee moet produceren, maar dat u ook rechtstreeks met haar overlegt. Misschien kunnen we zo dan wel stappen vooruit zetten.

Minister Demir heeft het woord.

Ik vind het Ventilus-dossier een van mijn moeilijkste dossiers. Niet dat ik gemakkelijke dossiers heb, maar iedereen weet hoe moeilijk en explosief dit dossier is. We hebben die intendant aangesteld om met een wit blad te beginnen en alle oplossingen te bekijken. Als we – ikzelf ook – dan in de krant moeten lezen dat twee federale ministers op zo'n moment grote aankondigingen doen over de Noordzee, en we niet weten of dat een impact zal hebben op wat we vandaag aan het doen zijn, terwijl ik probeer de boel tot rust te brengen en heel veel gesprekken voer met de intendant, via heel veel platformen, dan helpt dat natuurlijk niet.

Ik had eerlijk gezegd graag willen weten dat die federale ministers er een heel persmoment van gingen maken. Dat is heel verkeerd aangekomen. Ik heb het zelf allemaal in de kranten moeten lezen.  Ik zal aan mijn onafhankelijke experten vragen wat de gevolgen zijn van wat het federale niveau nu aan het doen is voor het Ventilus-project. En het Ventilus-project is al heel ingewikkeld. Ik vind het wél belangrijk dat lokale besturen, dat burgemeesters meewerken aan dat draagvlak en dat ze mee nadenken over de oplossing. Dat is net de bedoeling, dat is de taak van de intendant, die dat trouwens heel goed doet. Ik denk dat hij na deze opdracht misschien diplomaat moet worden. Het is een heel moeilijk dossier.

En ik begrijp natuurlijk ook het belang van het project voor de provincie West-Vlaanderen en misschien zelfs wat breder. Maar ik kan niet ontkennen dat de manier waarop het nu loopt en vooral de move die de federale excellenties hebben gedaan, niet slim was voor het draagvlak voor dit project. Wij wisten van niets en hebben dat moeten vernemen. Wij moeten nu nagaan wat de impact daarvan is op dit project. Dat moeten we nu weer gaan berekenen. Ook de ongerustheid neemt daarmee toe. Dat is wat ik bedoel.

Het is allemaal mooi en fijn om dat aan te kondigen, terwijl men eigenlijk weet hoe moeilijk het Ventilus-project is, hoe moeilijk het is voor het werk van de intendant en iedereen die daarbij betrokken is. Ik moet deze miserie al oplossen en daar komt dan nog eens miserie bij. Ik vind dat geen goede manier van werken. Als men een draagvlak wil creëren, als men zegt dat dat iets belangrijks is, ook in het kader van de hele energietransitie, dan vind ik dat niet de manier van werken. Ik had liever gewild dat ook de federale collega's meewerken aan het draagvlak van dat Ventilus-project. Want op deze manier zal het toch heel, heel moeilijk worden.

Maar ik blijf daaraan werken. Ik wil dit dossier op een mooie en deftige manier oplossen. Maar dan is het wel cruciaal dat ook de lokale burgemeesters, ook de burgerplatformen voldoende terugkoppeling hebben, dat ook hun voorstellen goed zijn onderzocht. En dan kan de knoop worden doorgehakt. Maar op dit moment is dit nog niet klaar en daarom kan het project nog niet worden vergund voor het einde van dit jaar.

De heer Van Rooy heeft het woord.

Voorzitter, dit dossier ligt mij natuurlijk zeer na aan het hart. Het is mijn West-Vlaamse collega Carmen Ryheul die hierover al vaak vragen heeft gesteld, ook aan u, minister Demir. Ik hoor hier door Groen zeggen dat we kunnen debatteren over bovengronds of ondergronds. Maar debatteren kost heel veel geld. Ik heb begrepen dat het volgens Elia ondergronds niet kan. Volgens anderen kan het wel ondergronds, maar kost dat dan vele malen meer.

Ik stel tegelijkertijd vast dat minister Tinne Van der Straeten wel onderzees een ondergrondse elektriciteitskabel van 500 kilometer wil leggen tussen België en Denemarken. Dat kan dan blijkbaar wel onder de grond, onder de zee. Ik stel mij er dus toch heel veel vragen bij waarom er dan blijkbaar toch niet wordt beslist dat dat gewoon ondergronds wordt gelegd.

Los daarvan vraag ik me af of er genoeg draagvlak is voor de windparken op zee bij het totaal verstoorde ecosysteem. Ik blijf het ongelooflijk vinden dat er wordt gekozen voor zo'n inefficiënte vorm van energieopwekking in het kader van het klimaat: zeer veel inname van oppervlakte, zeer veel landschapsvervuiling, zeer veel grondstoffenverbruik voor bitter weinig energie. Dat is en blijft de essentie van de windmolens. In dit geval moeten er enorme werken worden uitgevoerd om dat aan land te krijgen.

Nogmaals, vraag aan wetenschappers en fysici hoe efficiënt deze manier van werken en van energieopwekking is en je zult antwoorden krijgen die de mensen in deze commissie liever niet horen.

De vraag om uitleg is afgehandeld.