Mentale welzijn van landbouwers

– Een aantal sprekers nemen mogelijk deel via videoconferentie.

De heer Sintobin heeft het woord.

Over het mentale welzijn van de bevolking in het algemeen en van de jeugd in het bijzonder hebben we het gisteren nog uitgebreid gehad in de commissie Welzijn. Dat komt daar regelmatig aan bod. De coronapandemie en -crisis zijn daar niet vreemd aan, natuurlijk.

Vandaag wil ik het, zoals in oktober 2021, hebben over het mentale welzijn van de landbouwers. Ik ben niet de enige die daar vragen over heeft, ik denk dat iedereen in deze commissie daar bezorgd over is. De vragen in oktober kwamen er naar aanleiding van een schrijfactie van een Ieperse landbouwer, namelijk ‘Spuug het der ut’, nadat een zoveelste collega van hem zichzelf van het leven beroofd had.

Zowel de voorzitter als uzelf, minister, hebben ernaar verwezen: rechtszekerheid speelt een grote rol voor de landbouwers. Voor de pachtwetgeving is dat zo, maar ook de crisis in de varkenssector is nog steeds immens, er is de stikstofsituatie, er zijn steeds strengere Europese regels, er is de alsmaar slechtere marktpositie van de landbouwer, er is de verloning, er is het ketenoverleg, en ga zo maar door. De landbouwer komt steeds meer onder druk te staan en ziet het soms niet meer zitten.

Op 11 januari kwam er nog maar eens een wake-upcall. Ik heb dat citaat over een melkveehouder uit Leffinge gegeven bij de begrotingsbesprekingen in de plenaire vergadering, maar ik wil het hier nog eens geven, toch voor het verslag, ik citeer: “Net opnieuw moeten we vernemen dat een collega-boer zich van het leven heeft beroofd. Laat dit alsjeblieft geen constante worden. De druk op de landbouwersgezinnen is op alle vlakken onmenselijk zwaar. Zeg niet dat de politiek hier ook geen rol in speelt.”

De manier waarop die landbouwer zijn tweet afsluit, is veelzeggend. Hij geeft eigenlijk een sneer naar de politiek, hij zegt dat de politiek een rol speelt in de zelfmoorden in de landbouwsector. We hebben het hier al meermaals over die cijfers gehad. Ik heb ze ook al opgevraagd bij minister Beke. In de landbouw zijn er meer zelfdodingen dan in de algemene populatie.

Minister, in oktober 2021 zei u dat u gesprekken had met verschillende spelers en ook met uw federale collega over oneerlijke handelspraktijken, over het idee om in onze supermarkten een afdeling te hebben met producten van bij ons, een extra budget voor Boeren op een Kruispunt. U zou tal van initiatieven nemen om te vermijden dat er in de toekomst nog veel zelfmoorden zouden gebeuren in de sector.

Ook het actieplan waarover in december 2021 een vraag werd gesteld in deze commissie, kwam ter sprake, net als de barometer die in september 2021 naar landbouwbedrijven werd verstuurd en waar een afzonderlijke bevraging bij zat over hoe landbouwers de toekomst van hun bedrijf zien.

Minister, op basis hiervan heb ik enkele vragen. Zult u, boven op de in oktober genoemde maatregelen, nog extra maatregelen nemen om deze trend van landbouwsuïcides een halt toe te roepen? Ontving u na de vorige vraag in oktober 2021 nog meer brieven of berichten over het thema welzijn bij landbouwers? Worden die nog steeds individueel beantwoord? Werd de omzetting van de richtlijn over oneerlijke handelspraktijken reeds geoperationaliseerd? Indien niet, voor wanneer is dit gepland? Is er al een zichtbaar effect van de budgetverhoging voor Boeren op een Kruispunt? Zijn er meer meldingen of gesprekken van of over problemen in Oost- en West-Vlaanderen? Welke acties zijn er specifiek ondernomen?

Op de website van het Departement Landbouw en Visserij staat te lezen dat het actieplan welbevinden tegen eind 2021 klaar moest zijn. Is dat gelukt? Zo neen, wanneer zou dat het geval zijn? Kwamen er reeds enkele antwoorden binnen op de barometer die in september 2021 naar landbouwbedrijven werd verstuurd? Hoe zien de meeste boeren hun toekomst?

Minister Crevits heeft het woord.

Collega Sintobin, laat mij starten met aan te geven dat het welbevinden van onze landbouwers mij bijzonder na aan het hart ligt. Samen met zes actoren in het veld, gaande van Boeren op een Kruispunt en de landbouworganisaties tot onze diensten en de erfbetreders, moeten we ervoor zorgen dat als onze boeren ergens mee zitten, zowel bedrijfsmatig als mentaal, zij daar niet alleen mee blijven zitten en discreet, anoniem en laagdrempelig terechtkunnen bij de hulpverlening.

Ik wil een oproep doen aan onze boeren en ook aan hun omgeving om attent te zijn voor alle signalen. Zeker in het kader van suïcidepreventie is het herkennen van signalen en het bespreekbaar maken heel belangrijk. Minister Beke heeft net vandaag aangekondigd dat hij ook een actieplan en extra budgetten heeft om suïcidepreventie beter te maken.

Zelf vind ik het zeer belangrijk dat er naast de permanente bereikbaarheid van Tele-Onthaal en de Zelfmoordlijn ook een specifiek aanspreekpunt is voor onze boeren, waar ze terechtkunnen met zorgen en vragen.

Dat is de reden waarom ik subsidies geef aan Boeren op een Kruispunt. Ik heb in 2021 de subsidie aan Boeren op een Kruispunt verhoogd om tegemoet te kunnen komen aan de stijgende aanvragen tot ondersteuning. In 2021 is er ook een stijging geweest van het aantal aanmeldingen in de varkenshouderij en in de veehouderij in het algemeen, mede ook gelinkt aan de vergunningenproblematiek in het kader van de Programmatorische Aanpak Stikstof (PAS). Zonder deze budgetverhoging was het voor Boeren op een Kruispunt niet mogelijk geweest om deze stijging van het aantal aanvragen te kunnen opvangen. Die budgettaire stijging was dus heel belangrijk.

Ik vind het ook belangrijk dat onze boeren weten dat ze bij Boeren op een Kruispunt kunnen aankloppen. Om de goede werking te behouden, heb ik voor 2022 opnieuw een subsidie toegekend van 100.000 euro bovenop de basissubsidie. Ik heb aan Boeren op een Kruispunt gevraagd om hun werking te optimaliseren zodat ze nog toegankelijker zijn, en specifiek gericht op preventie.

Heel veel actoren hebben in het kader van de opmaak van het actieplan welbevinden een engagement uitgesproken om onze boeren te ondersteunen om hun welbevinden te verbeteren. Welke engagementen al genomen zijn, zal ik binnenkort toelichten. Het concrete actieplan moeten we met onze partners nog afkloppen. Daar zullen sowieso nog extra engagementen bij komen.

De voorbije weken en maanden kreeg ik op mijn kabinet nog heel wat signalen binnen. Zowel via brief, e-mail als telefoongesprekken zorg ik er steeds voor dat die een antwoord krijgen. Soms is een telefoontje beter dan een brief. Als we een noodkreet van iemand krijgen, dan lezen mijn medewerkers de brieven. Ze kunnen dan telefonisch contact opnemen of doorverwijzen naar de geëigende kanalen. Deze uitdaging is zeer veelzijdig. We hebben dat in deze commissie al vaker besproken. Wat voor de ene persoon werkt, werkt niet voor de andere.

De Europese richtlijn betreffende oneerlijke handelspraktijken is op 26 december 2021 omgezet in Belgisch recht. Dat is een kleine twee maanden later dan de omzettingsdatum die Europees was vooropgesteld, maar ondanks die vertraging zijn de beschermingsmaatregelen sinds Kerstmis dus effectief ook van kracht in België.

Het is belangrijk, collega's, dat men weet dat dit werkt. Voor inhoudelijke beschouwingen verwijs ik naar de discussie ter gelegenheid van de vraag om uitleg van collega Nachtergaele.

De conjunctuurindex die we hebben gevraagd, geeft het gevoel van onze boeren weer: hoe kijken ze terug op de afgelopen periode en wat verwachten ze van de toekomst? De index kan gaan van 0, alle landbouwers zijn zeer negatief, tot 200, alle landbouwers zijn zeer positief; bij een waarde van 100 zijn er evenveel negatieve als positieve antwoorden. Dit gevoel van de landbouwers kaderen we in het rapport op basis van de marktsituatie.

Uit de bevraging blijkt dat we al wat resultaten behalen. De conjunctuurindex daalt licht van 82 naar 79 en blijft zo min of meer op gelijke hoogte als bij de bevraging in het voorjaar van 2021. De tevredenheid over de voorbije zes maanden steeg van 71 naar 78. Het optimisme voor de komende zes maanden daalt van 93 naar 80.

Collega Sintobin, ik zie u vreemd kijken. Kunt u mij horen?

Ja, ik probeer te volgen, maar het is heel stil. Ik denk niet dat dat uw fout is.

Oké, dank u.

Ik vat het nog eens samen: in het najaar zien we een lichte daling, maar de blik op de toekomst is iets negatiever dan de blik op het verleden. Toen lag het op een hoger niveau. In de toekomst zakken we van 93 naar 80, maar in het verleden gaan we van 82 naar 79. Het is dus een beetje aan het uitvlakken.

Het is heel gevaarlijk om cijfers te noemen. Achter de cijfers gaat een grote variatie schuil. De meeste sectoren kennen een duidelijke stijging. Het is echter de varkenssector die zich duidelijk in volle crisis bevindt: daar daalden de vooruitzichten enorm. Het is de varkenssector die de conjunctuurindex fors naar beneden haalt. Die is zelfs gezakt naar 40, wat een heel zware daling is.

We zijn de cijfers nog aan het uitfilteren, mijnheer Sintobin, maar het is duidelijk dat zeker de varkenssector een sector in crisis is. De vooruitzichten voor de komende maanden zijn ook niet goed. Daar dringen zich op korte termijn ernstige ingrepen op. Ik ben volop in gesprek met de sector in dat verband.

De heer Sintobin heeft het woord.

Minister, ik heb niet alles gehoord omdat het nogal stil was, tegen uw gewoonte in. Zoals gezegd, was de oorzaak waarschijnlijk een technisch probleem hier in het Vlaams Parlement.

Ik word verwacht in de commissie Welzijn, dus ga ik het kort houden. Als u me toestaat, zal ik uw antwoord nog eens nalezen en te gepasten tijde een nieuwe vraag indienen over bepaalde facetten van uw antwoord. Ik weet uit diverse vergaderingen dat u allerlei pogingen onderneemt. Ik zou een bijkomende vraag kunnen stellen over het stikstofdossier, maar ik ga dat niet doen. Ik zal wachten tot na de krokusvakantie. Ik hoop dat er tegen dan een akkoord is. Het zou ons nu te ver leiden.

De heer Nachtergaele heeft het woord.

Minister, het belang van het actieplan kan niet genoeg worden benadrukt. In de nota van het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO) rond het welbevinden van de landbouwers zaten heel veel overheidsgerelateerde factoren met een aanzienlijke impact. De heer Sintobin heeft al verwezen naar de wetgeving, de rechtszekerheid, een positief kader rond economische en ecologische verdienmodellen. Ik ga ook het debat over al deze dossiers niet heropenen.

Ik ben wel nog geïnteresseerd in uw antwoord van december in deze commissie. U verwees naar een project waaraan ILVO deelneemt. Het instituut gaat samen met Europese onderzoeksinstellingen na welke best practices kunnen worden overgenomen in een dergelijk plan rond welbevinden. Dat heeft mijn aandacht getrokken, minister. Kunt u daar nog iets meer over vertellen? Over welke landen gaat het? Kunt u iets meer zeggen over die best practices en over het project tout court?

Mevrouw Jans heeft het woord.

Goede morgen. Inderdaad, we hebben hier op 8 december 2021 vrij uitgebreid over gedebatteerd. We hadden het over subsidies aan Boeren op een Kruispunt, het Landelijk infopunt voor vrouwen, de studie van ILVO, maar ook het actieplan mentaal welzijn, waar toen de laatste hand aan werd gelegd en dat op korte termijn bekend zou worden gemaakt en besproken zou kunnen worden.

Ik wil mijn vraag herhalen. Op welke manier kunnen we samen van gedachten wisselen over dat actieplan? Kan dat samen met de commissie Welzijn? Dat laat ik aan de wijsheid van deze commissie over, maar het lijkt me belangrijk om te kijken welke linken er zijn met Welzijn. Daar gebeurt enorm veel en er is veel expertise. U hebt de expertise zeer specifiek naar deze doelgroep gericht. Daarbij bevestigt u telkens hoe cruciaal het is dat de mensen in hun eigen taal en op een goede manier worden geholpen. Hoe kunnen we samen kennisnemen van dat actieplan, en het bespreken? Hoe wilt u het op een breder maatschappelijk vlak kenbaar maken, om ook daar de gevoeligheid in de markt te zetten?

Minister Crevits heeft het woord.

Van de heer Sintobin kreeg ik geen bijkomende vragen, behalve over stikstof, maar dat is voor later, zei hij zelf.

Collega Nachtergaele, het project waarover u het hebt, is inderdaad ingebed in een Europees partnerschap, zodat we van elkaar kunnen leren binnen een Europese integratie.

De lijst met deelnemende landen kan ik bekijken en schriftelijk overmaken.

Collega Jans, bedankt voor de aandacht. Er is deze week nog een stuurgroep bijeen geweest rond het actieplan. Mijn kabinet was daarbij aanwezig. Ze leggen de laatste hand aan het plan. Ik verheel niet dat het voor mij logisch is dat men zo’n actieplan beter fysiek uitvoert. Het is een zeer menselijk thema. We zitten nog volop met beperkende coronamaatregelen. Ik zou het not done vinden om een actieplan welbevinden digitaal van start te laten gaan. We bekijken de coronasituatie om het breed gedragen naar buiten te brengen. Dat zal de komende weken gebeuren.

Ik verheel niet dat het voor mij belangrijk is om zicht te hebben op een stikstofakkoord. Het welbevinden van heel wat landbouwers wordt negatief beïnvloed doordat er geen akkoord is. Die twee mogen hand in hand gaan.

De heer Sintobin heeft het woord.

Dank u wel.

De vraag om uitleg is afgehandeld.