Oorlog: 'honger' zal de mensen met meer respect naar de 'boer' doen kijken

Na de energiecrisis wenkt na één maand oorlog in Oekraïne een nog fundamenteler dreiging: die van een voedselcrisis. Ook in Europa, niet in het minst in ons land, heerst grote bezorgdheid over een stokkende voedingsketen. De federale regering besloot vrijdag een Oekraïne-voedseltaskforce op te richten, al is nog niet zeer duidelijk of die ook gek veel kan uitrichten. De hefbomen bevinden zich vooral op Europees en een beetje op regionaal niveau.

De prijzen van granen en oliezaden en plantaardige olie schieten door het dak, omdat Rusland en Oekraïne 's werelds belangrijkste leveranciers zijn en de aanvoer abrupt afgesneden is. Die prijzenpiek komt boven op stijgingen door de pandemie en voedseltekorten door aanhoudende droogte in Oost-Afrika. De piekende energieprijzen wegen ook op de voedingsketen. En dan hebben we het nog niet over de klimaatverandering, die zich al laat voelen in het voedselaanbod.

De voedselcrisis speelt zich ook voor onze neus af. In Antwerpen ligt de kunstmestgigant EuroChem, in handen van een Russische oligarch, al twee weken stil. Daar is bijzonder weinig ophef over. De gevolgen kunnen echter verstrekkend zijn. 'We produceren 2 miljoen ton meststoffen per jaar voor de wereldmarkt en zijn dus cruciaal als de wereld wil blijven eten', zei een vakbondsman. Volgens columnist Ian Bremmer betekent 1 procent minder kunstmest wereldwijd honger voor 3 miljoen mensen.

De voedselcrisis zal in ons land niet meteen tot een hongergolf leiden, maar wel tot een sociale crisis en veel sociale onrust.
De wereld staat voor een ‘orkaan van honger’, waarschuwt António Guterres, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties. 45 ontwikkelingslanden importeren minstens een derde van alle tarwe uit Oekraïne of Rusland, 18 van hen zelfs meer dan de helft. Die orkaan van honger zal grote delen van de meest kwetsbare landen treffen.

Honger is in de geschiedenis altijd een motor voor opstanden en revoluties geweest. Dat was zo met de Franse Revolutie, dat was zo met de Arabische Lente en dat kan ook nu weer zo zijn in delen van Afrika of andere getroffen gebieden.

In ons land zal de voedselcrisis dan wel niet meteen tot een hongergolf leiden, tot een sociale crisis en veel sociale onrust wel. De geëxplodeerde energiefacturen drukken al hard op het consumentenvertrouwen. Dat ons dagelijks brood nu ook flinke prijsschokken tegemoetgaat, kan dat vertrouwen nog veel harder ondermijnen.

De oorlog dwingt ons bepaalde keuzes in vraag te stellen. Terwijl de prijzen voor graan- en oliezaden pieken, verbrandt Europa dagelijks het equivalent van 15 miljoen broden als biobrandstof in auto’s. Is dat nog wel verantwoord?

Terwijl de kunstmest op is, mag dierlijke mest niet uitgereden worden in bepaalde gebieden vanwege de stikstof. Moet dat verbod niet tijdelijk op de schop? Zijn bloemenvelden, goed voor de biodiversiteit, de beste besteding van akkers of kiezen we beter voor proteïnerijke teelten?

De oorlog dwingt ons na te denken over evenwichten. Zit de balans tussen het natuur- en landbouwbeleid nog goed, tegen de achtergrond van een dreigende orkaan van honger? We gingen er altijd van uit dat voedsel een vanzelfsprekendheid was. Kwam het niet van eigen bodem, dan voerden we het wel in - vaak tegen bodemtarieven. Vandaag is dat model kapot.

De klimaatverandering is urgent en de agro-industrie moet haar manier van telen en voedsel produceren milieuvriendelijker maken. Maar de oorlog toont ons ook dat we landbouwers beter als een troef zien dan louter als een probleem.
Ook voor landbouw dringt zich een heroverweging op. Decennia werd onze landbouw louter als een probleem beschouwd, of het nu over een te groot aandeel Europese subsidies ging of over de milieuproblematiek. Ja, de klimaatverandering is urgent en de agro-industrie moet haar manier van telen en voedsel produceren milieuvriendelijker maken. Maar de oorlog laat ons ook zien dat we landbouwers beter als een troef zien dan als louter een probleem. Met jonge landbouwers die een economische toekomst moeten kunnen hebben, zonder de strijd tegen de klimaatverandering overboord te gooien.