Grondwaterwinningen en de uitzonderlijke droogte 2022

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, het is vandaag 4 mei. De zomer is nog niet begonnen en het is nu al uitzonderlijk droog in Vlaanderen.

Zo vroeg op het jaar, dat is een situatie die we normaal gezien één keer om de vijftig jaar tegengekomen. Dat zegt grondwaterprofessor Marijke Huysmans. Het grondwaterpeil zakt sneller dan normaal, zegt ze. De buffer die we gebruiken om een droge zomer te overbruggen – onze spaarrekening, zeg maar –, zijn we nu aan het opgebruiken.

Natuurbeheerders maar ook landbouwers beginnen zich zorgen te maken. We lezen dat er wordt nagedacht om van code groen naar code geel over te schakelen, want straks gaat de kraan misschien dicht.

Er zijn al voldoende wake-upcalls geweest in de zomers van 2017, 2018, 2019 en 2020. En misschien wordt 2022 aan dit lijstje toegevoegd.

We weten dat we water in de grond moeten laten sijpelen en het daar zo lang mogelijk moeten vasthouden. Dat is wat moet gebeuren, maar in plaats daarvan zien we dat de verharding toeneemt, dat we nog altijd versneld afvoeren en dat er water uit de natuur wordt onttrokken. Er bestaat niet alleen een stikstofarrest – de collega's hebben het misschien niet opgemerkt – maar er is ook een grondwaterarrest uitgesproken op 9 maart 2021 over grondwaterwinning. De Raad van State stelde daar dat de manier waarop we vergunningen verlenen voor de grondwaterwinningen, niet kwaliteitsvol genoeg is, dat de wetenschappelijke onderbouwing onvoldoende is, en dat we eigenlijk niet goed weten wat de impact is van onze grondwaterwinningen op onze omgeving, op onze natuur, op onze landbouw.

Collega’s, we hebben eigenlijk te weinig grondwater. We moeten er heel zorgvuldig mee omspringen, en dus is het belangrijk dat we die grondwaterwinningen op een goede manier aanpakken.

Minister, u beloofde in het voorjaar van 2021, op het moment van die uitspraak van de Raad van State, om werk te maken van een betere onderbouwing van die vergunningen. Hoever staat u met die betere onderbouwing? Hoe zult u ervoor zorgen dat we die vergunningen voor grondwaterwinningen verlenen en controleren?

De heer De Roo heeft het woord.

Voorzitter, minister, collega’s, de regen blijft uit en het is droog. Afgelopen zomer was het nat, zeer nat, waardoor onze grondwaterstanden goed werden aangevuld. Maar de zeer droge maand maart en de beperkte regenval in april hebben ervoor gezorgd dat het percentage lage tot zeer lage grondwaterstanden voor deze tijd van het jaar is toegenomen.

Volgens de laatste metingen, die intussen een aantal weken oud zijn, vertoonde 34 procent van de meetpunten een laag en 17 procent een zeer lage freatische grondwaterstand voor de tijd van het jaar. Wanneer de neerslag verder uitblijft en de grondwaterstanden steeds verder dalen, wat normaal is voor de tijd van het jaar, wordt de mogelijke impact tijdens de volgende maanden steeds groter.

De voorbije jaren heeft de Vlaamse Regering niet stilgezeten. Er werden verschillende plannen gemaakt met structurele maatregelen om droogte tegen te gaan, onder andere door water vast te houden, maar er zijn ook een aantal andere dingen gebeurd.

Ik denk dat ik ook mag stellen dat niemand zin heeft in een volgende crisis. We hebben al de coronacrisis gehad, waar van alles niet mocht. Er is het conflict in Oekraïne, dat volop bezig is. Er zijn de stijgende energieprijzen. Mensen hebben geen zin in een volgende crisis.

Momenteel is er nog geen reden tot paniek, maar het is natuurlijk onmogelijk om te voorspellen wat het weer na half mei zal brengen. Maar wanneer we nu wegkijken van deze droogte en waterschaarste, kan de impact des te groter zijn. Het is dus noodzakelijk om ons voor te bereiden op de mogelijke scenario’s. Zo zien we dat Nederland nu al maatregelen neemt in het kader van de voorjaarsdroogte.

Minister, welke initiatieven zult u nemen om de watertekorten deze zomer te voorkomen?

Minister Demir heeft het woord.

Collega’s, we kennen de droogteproblematiek in Vlaanderen al redelijk lang. Er is verwezen naar 2017, maar dat was ook voordien al het geval. Ik ben in 2019, vrij snel na mijn aantreden, naar de regering gegaan met een hele reeks maatregelen, onder andere de Blue Deal. Er was een half miljard euro nodig om een pakket maatregelen te nemen, want inderdaad, collega De Roo, de toestand was gewoon onoverzichtelijk en er moest iets gebeuren. Dat was de reden waarom ik mijn verantwoordelijkheid heb genomen en met een Blue Deal naar de regering ben gegaan.

Heel veel experts zeggen ook dat dit goed is. Maar dit heeft natuurlijk ook wel tijd nodig. Ik kan helaas niet toveren. Ik had het eigenlijk allemaal veel sneller willen doen, maar ik kan het ook maar doen wanneer ik aan zet ben.

Meer dan 90 procent van de Blue Deal-acties zijn ondertussen opgestart. We werken al op 110 plaatsen in Vlaanderen aan meer klimaatrobuuste watersystemen. We bouwen ook al, via honderden ingrepen, aan een groenblauw netwerk. Ook circulair watergebruik in de industrie is mee opgestart. Ik denk bijvoorbeeld aan de waterschets die bedrijven moet aanzetten tot een veel beter gebruik van water.

De Blue Deal loopt dus heel goed. De komende weken gaan we nog eens meer dan 20 miljoen euro vrijmaken om projecten te doen starten. Maar helaas is het een oefening van lange adem. Dit zal het probleem niet onmiddellijk oplossen, maar we zijn Vlaanderen wel aan het voorbereiden op de droogteproblematiek.

Weken geleden was er hoerastemming omdat het heel fel regende. Ik heb zelfs sommigen zich horen afvragen of we die Blue Deal nog wel moesten doen. Dan heb ik als minister onmiddellijk gereageerd en gezegd dat we die Blue Deal uiteraard nog gaan doen. Alle maatregelen in die Blue Deal zullen moeten worden uitgevoerd. Want dat is maar tijdelijk. Ik zou niet hoera roepen omdat het nu heel fel regent.

De adviesgroep heeft gezegd dat we naar niveau 1 gaan. Dat betekent code geel, collega Schauvliege. Dat betekent ook dat er lokaal preventieve maatregelen kunnen worden genomen. De gouverneurs weten dat. Sommigen hebben mij ook al laten weten dat ze samen zullen komen met de lokale droogtecommissie. En zij kunnen bijvoorbeeld een tijdelijk captatieverbod instellen waar nodig. Het is pas bij code oranje, dus aanhoudende droogte, dat de Vlaamse droogtecommissie bijeenkomt. In die fase zitten we niet, maar dat betekent niet dat ik stilzit. Ik zal dat ook mee voorbereiden.

De adviesgroep zegt dat een invoering van een sproeiverbod op dit moment niet nodig is. En de drinkwatermaatschappijen hebben mij bevestigd dat de bevoorradingszekerheid voor de komende zomer niet in het gedrang komt. Het is belangrijk dat er water uit de kraan komt. De drinkwatermaatschappijen hebben mij dat bevestigd.

Collega Schauvliege, u verwijst ook naar de grondwaterwinning. We hebben daar verschillende verstrengingen doorgevoerd via de VLAREM-wetgeving (Vlaams Reglement betreffende de Milieuvergunning). We zijn daar aan het wachten op de reactie van Europa en de Raad van State. Ik denk bijvoorbeeld aan de melding voorafgaand aan grondwaterwinningen, toezicht op boorbedrijven, gps-tracking bij boorbedrijven, de invoering van een afdwingbare bemalingscascade, zodat we niet nodeloos water de rioleringen in laten vloeien. Er is bij het Departement Omgeving ook een meldpunt, nog niet zo lang, naar aanleiding van een of ander erg geval, voor illegale boorpraktijken. Dat was ook opgenomen in het actieplan en in de Blue Deal. We zien dat daar heel veel meldingen binnenkomen. Onze inspectiediensten en handhavingsdiensten controleren dat ook. En er worden ook processen-verbaal opgesteld.

Op dit moment moeten we kijken wat code geel gaat geven bij de gouverneurs. En ondertussen bereiden we de rest voor. Het is heel belangrijk dat we alle maatregelen in die Blue Deal, die we in 2019 hebben goedgekeurd, allemaal uitvoeren. Maar zoals ik heb gezegd, zijn de projecten voor 90 procent opgestart. En de regelgeving volgt. Die ligt bij de Raad van State.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Dank u wel voor uw antwoord over de regelgeving, minister, want ik denk dat het zeer belangrijk is dat we die stap zetten. Het is heel interessant om heel veel projecten te lanceren, maar we gaan pas echt stappen vooruit zetten als we dat ook verankeren in wetgeving die structureel kan doorwerken.

Minister, grondwaterwinning is één aspect, maar zorgen dat er minder verhard wordt, is natuurlijk een ander belangrijk aspect. Dat is een van de belangrijkste maatregelen om ervoor te zorgen dat we werken aan de droogte. We stellen vast dat de verhardingsgraad tussen 2012 en 2018 gestegen is in plaats van gedaald. Dat zijn nu de meest recente cijfers. Vlaanderen is voor 15,4 procent verhard. Met andere woorden, de ontharding gaat niet vanzelf, hoewel wij heel mooie doelstellingen hebben geformuleerd. In de Blue Deal is er een projectoproep. U verwees er daarnet naar. Er is een proeftuin droogte. Minister, dat is allemaal goed en wel. Dat is een pak geld om mensen te stimuleren om te ontharden, maar mijn vraag is opnieuw welke structurele maatregelen u daaraan gaat koppelen, want alleen met het uitdelen van wat centen en een proeftuin zult u er niet komen.

De heer De Roo heeft het woord.

Dank u wel voor uw antwoord, minister. De Blue Deal is in volle gang, maar het zal inderdaad nog even duren voor al die maatregelen uitwerking hebben op het terrein. Het is er onlosmakelijk mee verbonden, want het gaat vaak over grote projecten. Code geel is een feit, dus de lokale besturen zijn nu aan zet.

In de zomer van 2021 zou u eigenlijk een afwegingskader met een aantal voorzorgsmaatregelen die wetenschappelijk onderbouwd waren, uitgebreid testen. Nu, de zomer was zoals hij was, maar niet zoals hij voorspeld was. Het was een zeer natte zomer, waardoor de test niet naar behoren is kunnen verlopen. Mijn vraag is of het afwegingskader voldoende verfijnd is, voldoende geëvalueerd is en ook voldoende doorgesproken is met de lokale besturen, zodat ze er nu mee aan de slag kunnen.

Mevrouw De Vroe heeft het woord.

Minister, dank u wel voor uw antwoord.

Het allerbelangrijkste is inderdaad dat de Blue Deal volop uitgevoerd wordt. Het ambitieniveau mag naar de toekomst toe nog wat hoger, maar dat loopt inderdaad heel goed. Het allerbelangrijkste is effectief dat het drinkwater gegarandeerd kan worden. Ik hoor positieve signalen op dat vlak, maar het moet uiteraard van heel nabij opgevolgd worden.

De lokale besturen zijn nu aan zet en er zijn lokale besturen die daar heel goed mee omgaan. Ik kijk bijvoorbeeld naar mijn eigen gemeente, Kampenhout, waar bronbemalingswater wordt ingezet om regenwaterputten bij droogte bij de mensen te gaan vullen. Ik zou willen vragen, minister, dat u die ‘good practices’ goed centraliseert en dat u extra inzet, ook vanuit Vlaanderen, op die sensibilisering en communicatie, zodat lokale besturen meer voorbeelden en good practices aangereikt krijgen.

De heer Tobback heeft het woord.

Minister, ik begin het hoe langer hoe meer eigenaardig te vinden dat we dit jaar na jaar behandelen als een soort crisismoment. Als dit zich ieder jaar opnieuw voordoet, zelfs na een zeer natte zomer, dan is het geen crisis meer, maar een structureel probleem. Dan is het slimste wat we kunnen doen, afstappen van dat systeem met de codes, waarvoor dan eerst een comité moet samenkomen, om dan te communiceren met lokale besturen rond wat ze moeten doen. Dat is dan altijd een maand te laat, per definitie.

Zou het niet verstandiger zijn om al die maatregelen een permanent karakter te geven? Ik heb het dan over zuinig watergebruik, betere monitoring van waterverbruik enzovoort. Ik zou bijvoorbeeld geïnteresseerd zijn in de globale evolutie van het waterverbruik in Vlaanderen over de jaren heen. Nogmaals, maak van die besparende maatregelen en die maatregelen rond bemaling en besproeien permanente maatregelen. Als het constant aanhoudt, dan is het geen crisis meer, maar een continue structurele situatie waar we mee moeten leven, in plaats van te hopen dat het volgend jaar anders zal zijn. Het zal volgend jaar niet anders zijn, dat is toch stilaan duidelijk?

De heer Pieters heeft het woord.

Ik wil even ingaan op wat de collega zei in verband met waterputten vullen met bemalingswater. We hebben de laatste jaren bij nieuwbouw verplicht waterputten te plaatsen. Dat is een verplichting en een goede zaak. Als we in deze situatie al gaan panikeren … We kunnen die waterputten toch ook gebruiken om te sproeien en als het regent, kan die put bijgevuld worden. Een waterput die vol zit, die kun je niet nog meer vullen, hé. Het heeft dus geen zin om in die gevallen te zeggen dat men niet mag sproeien. Hebt u cijfers over hoeveel waterputten er het laatste jaar zijn bij gekomen en welk volume dat geeft om bijvoorbeeld te besproeien?

Mevrouw Perdaens heeft het woord.

‘Do or do not, there is no try’, dat hebt u volledig begrepen, minister. Met de Blue Deal hebt u een aantal zaken uitgewerkt die op middellange en lange termijn voor oplossingen gaan zorgen. U biedt daarmee een antwoord op de watertekorten die we vandaag nog altijd zien.

Water is een kostbaar goed. Daarom komt het ook steeds terug in de media, zodra het even niet regent. Dan valt ook op hoe kostbaar het is.

Minister, ik vraag mij af hoe u het gebruik van onze waterbronnen – want het gaat over grondwater en regenwater – maximaal wilt spreiden?

Minister Demir heeft het woord.

Bedankt, collega’s, voor de vele vragen. Ik denk dat de maatregelen die in de Blue Deal staan wel een permanent karakter hebben. Zo is het de bedoeling, collega Tobback, dat de natte natuur die we maken, ook nat blijft. We gaan daar jaren nadien niets anders van maken.

Ik denk bijvoorbeeld ook aan het regelgevend kader rond bemalingen en grondwaterwinningen. Dat zit in de aanpassingen van het Vlaams reglement betreffende de milieuvergunning (VLAREM), zoals ik eerder al heb gezegd. We wachten daar echter nog op de Raad van State om zich uit te spreken.

Bij dreigende waterschaarste zijn we wel veel beter voorbereid om op een gecoördineerde manier informatie uit te wisselen. Dat is hier ook aan bod gekomen. We hebben een kader gecreëerd om dan maatregelen te nemen.

Eén, wij volgen de waterschaarste en droogtetoestand permanent op aan de hand van een zeer uitgebreide indicatorenset. Dat gaat over weervoorspellingen, de kwantiteit water aan de hand van debieten, peilen, bodemvochtgehalte enzovoort, de waterkwaliteit aan de hand van de vullingsgraden van hemelwaterputten, de algenbloei, de temperatuur, het zoutgehalte enzovoort. Dat zijn allemaal parameters waar we nu rekening mee houden, en dat is nieuw. Dit hebben we geïntegreerd in een dashboard om kort op de bal te spelen.

Twee, sinds 1 januari hebben we via een nieuw e-loket ook eindelijk zicht op alle wateronttrekkingen op waterlopen. Ook dat is heel belangrijk. Tot voor kort hadden we dat niet, een loket dat dat allemaal bijhoudt. Nu hebben we daar eindelijk zicht op. Dat betekent ook, collega’s, dat we nu tenminste weten waar hevige wateronttrekkingen op waterlopen gebeuren en we ook kunnen ingrijpen.

Drie, we hebben ook een coördinatiedraaiboek in geval van waterschaarste en droogte. Dat garandeert de informatie-uitwisseling, de afstemming van maatregelen en de communicatie. Ik denk dat dat ook heel belangrijk is.

Zoals ik eerder al heb gezegd, hebben wij voor drinkwater, heel vaak contact met de drinkwatermaatschappijen. Die worden continu bevraagd, telkens als we nieuwe cijfers hebben. Ik denk dat we trouwens eind deze week nieuwe cijfers zullen hebben over de toestand van het grondwater. De drinkwatermaatschappijen hebben mij laten weten dat de bevoorradingszekerheid voor de komende zomer niet in het gedrang komt.

Ik denk dat we ons moeten voorbereiden. Het is goed dat de lokale besturen nu aan zet zijn, maar dat betekent niet dat wij niets kunnen doen. Het regelgevend kader moet zijn traject volgen. Ik had het ook allemaal veel sneller gewild, maar goed, men moet ook bepaalde adviezen opvolgen en bepaalde zaken doen.

Centen zijn belangrijk, ook als het gaat over ontharding, mevrouw Schauvliege. Het is niet evident, maar ik blijf wel bekijken hoe we daar regelgeving op kunnen toepassen. Ik denk dat we snel werk moeten maken van hetgeen we ook met het instrumentendecreet hebben beslist, over het vrijwaren van de open ruimte, de ontharding en de groen-blauwe dooradering.

We zijn nu ook gestart – en dat is volgens mij de essentie – met de realisatie van meer extra natte natuur. Dat gebeurt niet alleen in Limburg, maar bijvoorbeeld ook in Adinkerke. Ik hoef het niet te herhalen, maar Vlaanderen is zijn sponsfunctie verloren. De laatste vijftig jaar is 75 procent van die natte natuur verdwenen, collega’s. Dat is ook de reden waarom ik beslist heb om van de Groene Delle geen industriegebied te maken, maar het te houden als natuurgebied. Daar zijn immers heel veel veenpakketten in de vorm van trilvenen aanwezig. De tijd van daar op een andere manier naar te kijken is duidelijk voorbij. Samen met de ontharding, is het verlies van die 75 procent natte natuur voor mij essentieel. Met de Blue Deal zetten we dan ook sterk in op het aanmaken van natte natuur.

Zoals ik eerder heb gezegd, lopen de projecten goed. Er is een speciale commissie om die projecten te beoordelen. We zien heel wat projecten binnenkomen, maar het moet naar de meest kostenefficiënte projecten gaan. Dat moet ook doorlopen. We zullen de komende week bijkomend meer dan 20 miljoen euro investeren in de Blue Deal. Het gaat over meer dan dertig bijkomende gebieden in Vlaanderen, gaande van vergroening en natte natuur tot verharding. Dat zit daar allemaal bij.

Belangrijk is dat het niet alleen de verantwoordelijkheid van Vlaanderen is. Ook eenieder die vergunt in dit land, gaande van de provincies tot de lokale besturen, heeft daarin een verpletterende verantwoordelijkheid.

Mevrouw Schauvliege heeft het woord.

Minister, droogte is het nieuwe normaal. Na een vierde droge zomer hebt u een plan op tafel gelegd, een Blue Deal, met een reeks maatregelen en 343 miljoen euro. Veel maatregelen daarvan zijn eenmalig. Ze zijn goed, maar ze zijn eenmalig. Er zitten zeventien projectoproepen vervat in uw Blue Deal. De trekker van de Blue Deal, professor Patrick Willems, stelde hier in dit Vlaams Parlement dat de tijd van vrijblijvende maatregelen voorbij is en dat de tijd is gekomen om echte maatregelen te nemen met effect op lange termijn. En dat zijn bijvoorbeeld structurele maatregelen om die grondwaterwinningen aan band te leggen, en ook ontharden.

Minister, ik wil u er dan ook toe oproepen om te focussen op die maatregelen op lange termijn en te stoppen met alleen maar projecten te ondersteunen, want we moeten die droogte in Vlaanderen bestrijden. Doen we dat niet, dan zijn alle middelen die u nu hebt verworven om die Blue Deal te realiseren, immers een druppel op een hete plaat. Onze regio heeft te kampen met waterschaarste. Neem doortastende maatregelen zodat het drinkwater uit de kraan blijft komen. (Applaus bij Groen en van Caroline Gennez)

De heer De Roo heeft het woord.

Minister, ik dank u voor uw bijkomend antwoord. Het goede nieuws is dat de drinkwaterbevoorrading de komende periode niet in het gedrang lijkt te komen. Dat is het goede nieuws.

We moeten wel voorbereid zijn op een langere periode van droogte. We mogen niet in paniek raken en moeten wetenschappelijk onderbouwde maatregelen nemen. Daar mogen we niet van afwijken.

Ik roep u wel op om in te zetten op twee sporen. Ten eerste moet u inzetten op de structurele sporen, maar ook moet u op korte termijn nagaan hoe we deze zomer en ook de komende periode, vooraleer de structurele maatregelen gerealiseerd zijn, toch kunnen tegemoetkomen aan droogte, water langer kunnen vasthouden en ervoor zorgen dat er water ter beschikking is. Daarbij wil ik de hoop uitspreken dat het de komende dagen of voor het einde van de maand nog eens zal regenen. Dat zou ook wat druk van de ketel halen. Ik dank u.

De actuele vragen zijn afgehandeld.