Van alle stalen die in de Europese Unie van fruitstalen worden genomen, zijn er nergens meer positieve stalen te vinden van de gevaarlijkste pesticiden dan in België. Dat is de conclusie die de ngo Pesticide Action Network (PAN) Europe deze week vaststelde op basis van Europese cijfers. Voor Belgische peren gaat het zelfs om 87 procent.
1. Is fruit eten nog gezond?
“Het is niet alleen gezond, het is zelfs aan te moedigen”, stelt Pieter Spanoghe, professor gewasbescherming aan de UGent. In een studie voor het Federaal Voedselveiligheidsagentschap (FAVV), die nog niet gepubliceerd is, controleerden Spanoghe en collega’s de concentraties pesticiden in ons fruit de afgelopen vijf jaar. “Daaruit blijkt dat er geen risico is voor de volksgezondheid. Het fruit dat op de markt komt, is veilig.”
“In de studie van het PAN wordt niet gesproken over dosissen. Het is niet omdat er pesticiden teruggevonden worden op fruit, dat er een gezondheidsrisico is.”
2. Maar gezond is het toch niet dat er pesticiden op veel groenten en fruit zitten?
De top drie van de meest schadelijke soorten die het vaakst op groenten en fruit worden gevonden, bestaat uit fludioxonil, cyprodinil en tebuconazool. Dat zijn drie ‘fungiciden’, stoffen die planten moeten beschermen tegen schimmels. Ze zijn zo schadelijk omdat ze persistent zijn: ze breken niet gemakkelijk af in het milieu en stapelen op in de grond en/of de bodem van waterlopen. Fludioxinil en cyprodinil zijn daarnaast giftig voor waterorganismen, waaronder watervlooien. En tebucanazool is schadelijk voor de voortplanting.
3. Als ze schadelijk zijn, waarom zijn ze dan nog op de markt?
Officieel heten de meest schadelijke pesticiden in Europa candidates for substitution. Het zijn gewasbeschermingsmiddelen die volgens de Europese Commissie maar beter vervangen worden door minder schadelijke stoffen. De Commissie beklemtoont wel dat de pesticiden ‘veilig’ zijn en aan alle marktvereisten voldoen. Maar, legt Maarten Trybou, diensthoofd gewasbeschermingsmiddelen bij de Federale Overheidsdienst (FOD) Volksgezondheid uit, het gaat om stoffen die “met de hakken over de sloot” goedgekeurd werden. “Ze voldoen wel aan de normen, maar ze zijn schadelijker dan andere pesticiden. Bij een aanvraag voor een middel dat tot de meest schadelijke pesticiden behoort, wordt nagegaan of er een ander, minder schadelijk middel op de markt is. In dat geval komt er geen groen licht.”
4. Neemt het gebruik van die schadelijkste stoffen echt toe?
Uit de analyse van PAN Europe blijkt dat het aandeel groenten en fruit toeneemt waarop schadelijke pesticiden worden aangetroffen. Maar dat wil niet zeggen dat landbouwers kwistiger met pesticiden omspringen. De analyse van PAN Europe gaat louter over de aanwezigheid van pesticiden, niet over de – potentieel schadelijke – concentratie ervan.
Volgens de Europese Commissie is het gebruik van de meer gevaarlijke pesticiden de laatste jaren gedaald: in 2019 lag het 12 procent lager dan in de periode 2015-2017. Ook in België is er sprake van een daling, zegt Trybou. “In 10 jaar tijd met 17 procent.” Waarom de meest schadelijke pesticiden toch in méér stalen worden gevonden, daar heeft Trybou het raden naar. “Mogelijk omdat die stoffen vaker in lagere concentraties met andere middelen gemengd worden.”
5. Bevatten sommige soorten fruit meer pesticiden dan andere?
“U zult thuis en in de winkel al wel gemerkt hebben dat bijvoorbeeld aardbeien of druiven sneller rot worden of beschimmelen”, aldus Spanoghe. “Vochtrijke gewassen beschimmelen makkelijker, sommige gewassen zijn ook gevoeliger voor ziektes (schimmels, bacteriën en virussen) en plagen (insectenvraat) dan andere.”
6. Waarom scoort België zo hoog qua aantal positieve stalen?
“Een mogelijke reden is dat we hier net zeer breed screenen’, zegt Hélène Bonte, woordvoerster van het Federaal Voedselagentschap (FAVV). “Per staal controleren we gemiddeld op 390 verschillende moleculen. Maximaal gaan we tot 606 moleculen per staal controleren. Voor de twee parameters samen, staan we in Europa in de top drie.”
In 2020 controleerde het voedselveiligheidsagentschap FAVV 3.885 stalen op residuen. ”We zagen bij 97,4 procent van de stalen geen overschreden limieten, een zeer hoog percentage”, aldus Bonte.
Twee van de drie in Europa meest aangetroffen pesticiden bij peren, bijvoorbeeld, worden ook bij Belgische peren aangetroffen, maar de hoeveelheden blijven ver onder de limiet. Fludioxonil werd in zeven van de vijftien stalen aangetroffen. Maar de maximaal aangetroffen waarde ligt met 0,14 mg/kg vér onder de limiet van 2 mg/kg.
“Bij 2,6 procent van de stalen werd een limiet overschreden”, vervolgt Bonte. “In 2020 ging het in meer dan de helft van de gevallen om een lichte overschrijding. In 22 gevallen werd de limiet meer dan 10 keer overschreden. Zelden is er een risico voor de consument. Als uit een risico-evaluatie blijkt dat dat er toch is, wordt het product uit de handel gehaald. Denk aan de overschrijdingen met ethyleenoxide. Een overschrijding leidt ook altijd tot een inspectie als het om een Belgische producent gaat. Bij een buitenlandse onderneming sturen we de info naar onze collega’s door. Een bedrijf kan alleszins een waarschuwing of een pv krijgen.”
7. Kopen we maar beter bio?
“Bij bioteelt wordt er vaak gewerkt met soorten fruit die minder gevoelig zijn voor ziektes en plagen”, zegt Spanoghe nog. “Daardoor zijn minder pesticiden nodig. Ook bij biofruit worden wel eens biopesticiden gebruikt, maar die zijn van natuurlijke oorsprong. Dat is daarom niet gezonder, ook biopesticiden kunnen een bepaalde toxiciteit hebben.”
8. Helpt het om fruit te wassen of te schillen?
“Fruit dat in de winkels ligt, is klaar voor consumptie. Wassen en schillen is eigenlijk niet nodig”, aldus Spanoghe. “Wassen helpt ook nauwelijks. Die gewoonte komt uit de jaren 70 en 80, toen er nog veel poedervormige gewasbeschermingsmiddelen gebruikt werden. Die zaten aan de buitenkant van het fruit. De middelen van vandaag worden meer opgenomen door het gewas en zitten in het vruchtvlees. Dat kan je niet wassen, en schillen helpt dus ook niet.”
“Bacteriën en stof die aan de buitenzijde zitten, kan je er natuurlijk wel afwassen”, benadrukt de professor. “We wassen onze handen ook.”
