Actieplan 'Welbevinden in de Land- en Tuinbouw'

De voorzitter

Mevrouw Jans heeft het woord.

Voorzitter, collega's, ik kom niet zo vaak naar de commissie Landbouw, eigenlijk zeer zelden. Meestal als ik hier kom, is dat in het kader van het mentaal welzijn van landbouwers.

Minister, ik stel vandaag graag deze vraag om uitleg, nadat u vorige week het actieplan Welbevinden in de Land- en Tuinbouw voorstelde. Aan dit actieplan gaat een lang traject vooraf, waaraan ook heel wat organisaties en terreinpartners meewerkten.

Aanleiding voor dit actieplan is uiteraard het feit dat het mentaal welbevinden van boeren extreem op de proef wordt gesteld, maar ook dat we belang hechten aan het mentaal welzijn van alle mensen, dus ook aan dat van land- en tuinbouwers, kwekers en telers.

Het thema mentaal welzijn werd uitgebreid in kaart gebracht door het Instituut voor Landbouw-, Visserij- en Voedingsonderzoek (ILVO), wat destijds de aanleiding was voor toenmalig minister van Landbouw Crevits om een actieplan aan te kondigen.

Vandaag ligt dat actieplan er – u hebt het voorgesteld – en we kunnen hier nu hopelijk echt stappen mee vooruit zetten. Vorig jaar werd hier onder meer aangegeven dat landbouwers onvoldoende de weg naar de hulpverlening vinden. Een specifiek op landbouwers afgestemd aanbod, zoals de vzw Boeren op een Kruispunt, is dan ook uitermate waardevol. Maar evengoed moet de reguliere hulpverlening voldoende afgestemd zijn op de leefwereld en de werkomgeving van landbouwers. Er moeten dus bruggen worden gebouwd tussen de landbouw- en de zorg- en welzijnssector.

Betere toegang tot de hulpverlening en een voldoende aangepast aanbod voor landbouwers zijn natuurlijk heel erg nodig. Maar nog belangrijker is het om de oorzaken van mentale stress bij landbouwers aan te pakken. Dat is een boodschap die ik vaak breng als het gaat over mentaal welzijn. Het is niet enkel de hulpverlening, het is vaak ook kijken naar de oorzaak en hoe we daarop kunnen inspelen. Minister, ik ben ervan overtuigd dat ik u niet alle situaties onder woorden moet brengen die voor stress en onzekerheid kunnen zorgen.

Om de landbouwsector leefbaarder te maken, moet het beleid hard inzetten op rechtszekerheid, innovatie en financiële leefbaarheid. Daarnaast is een sterke en gerichte aanpak van het welbevinden nodig. Daarover stel ik u graag enkele vragen.

Minister, was er bij de totstandkoming van dit actieplan overleg met de reguliere hulpverlening, zoals de centra voor geestelijke gezondheidszorg (CGG’s) en de centra algemeen welzijnswerk (CAW’s)? Welke rol zal de reguliere hulpverlening opnemen bij de uitrol van dit actieplan? Op welke manier zult u samen met andere bevoegde ministers inzetten op het mentaal welzijn en de leefbaarheid van de landbouwsector? Wanneer en hoe zult u het actieplan evalueren? Plant u een vervolgstudie over het mentaal welbevinden van boeren?

Collega Jans, u spreekt terecht over de bezorgdheid over de relatie tussen landbouw en welzijn, maar hoe sterk kan die relatie zijn als de minister van Landbouw wordt getransfereerd naar het departement Welzijn?

Minister Brouns heeft het woord.

Collega Jans, dit is een uitermate belangrijk thema dat ik vanaf dag één heb mogen vastpakken met het lanceren van het actieplan Welbevinden in de Land- en Tuinbouw. De voorbije jaren gaan er steeds meer knipperlichten af en dat baart ons zorgen. Het welbevinden van de Vlaamse land- en tuinbouwer staat onder druk. De omgevingsfactoren zijn inderdaad bekend. De studie van ILVO heeft er duidelijk op gewezen – dat hebben we hier vorige week ook nog aangehaald – dat de groep die de stap durft te zetten, vrij klein is. Het gaat heel vaak over bedrijfsmatige aangelegenheden, en het persoonlijk welzijn blijft een hoge drempel voor de Vlaamse land- en tuinbouwer om daarover te spreken.

Dit gegeven en de druk bij Boeren op een Kruispunt geven aan dat het aantal vragen daarover hand over hand toeneemt. Dit maakt dat het actieplan geen dag te vroeg komt.

Tal van actoren uit de reguliere sector hebben meegewerkt aan de totstandkoming van dit actieplan. Er waren heel wat werktafels in de aanloop daarnaartoe. Het was belangrijk om de aansluiting te vinden met de land- en tuinbouwsector omdat die mensen vaak het gevoel hebben dat ze onvoldoende aansluiting hebben bij de reguliere zorg en hulpverlening. Dat is een werkpunt dat op een van die werktafels aan bod is gekomen. Het creëren van samenwerkingsverbanden met de reguliere zorg en hulpverlening is belangrijk, ook bij het doorverwijzen. Dat is heel vaak vastgesteld.

In totaal hebben er 32 organisaties meegewerkt aan dit actieplan. Ik wil hierbij ook graag verwijzen naar een project dat u heel goed kent, het geïntegreerd breed onthaal (GBO), dat op lokaal niveau wordt uitgerold in samenwerking met verschillende partners zoals de CGG’s en CAW’s, wat op de eerste lijn heel belangrijk is.

Er zijn verschillende projecten in Vlaanderen. In bepaalde regio's is het misschien goed om dit op te volgen. In de Antwerpse Kempen hebben een achttal gemeenten samengewerkt. In hun gebied zijn er achthonderd landbouwbedrijven. Daar werd vastgesteld dat ze onvoldoende werden bereikt. De Vlaamse land- en tuinbouwer wordt veeleer gekenmerkt als een binnenvetter die niet te snel de stap zet. Daarom zal er specifiek in die regio meer aandacht naar gaan.

De relatie met de reguliere context is er wel degelijk. Bij Boeren op een Kruispunt wordt er gewerkt met freelancers uit de reguliere zorgsector. Zo kan die brug daar sterker worden gemaakt.

Op welke manier zullen we inzetten op het versterken van de leefbaarheid? Het is actueler dan ooit, het kader dat we rond de rechtszekerheid moeten bouwen om een stevig, robuust vergunningenbeleid te kunnen voeren, baart de landbouwer vandaag zorgen. Dat is meteen ook de cruciale basis voor die leefbaarheid in de toekomst.

Investeringssteun is uiteraard ook heel belangrijk, net als de steun voor innovatie en het Europese landbouwbeleid dat er zit aan te komen. We kijken ook naar het verdienmodel van de toekomst, kostenefficiëntie, samenwerking. Het zijn allemaal belangrijke elementen die we in de toekomst in het landbouwbeleid nog meer in de verf zullen zetten om de duurzame toekomst van de Vlaamse land- en tuinbouw, die noodzakelijk is voor onze eigen voedselvoorziening, te kunnen vrijwaren.

Wordt er een evaluatie gepland van dat actieplan? Uiteraard wordt er een vervolgstudie gepland door ILVO over het mentaal welbevinden van boeren. Het is goed om dit samen verder mee op te volgen. Het departement zal ook een netwerkorganisatie rond welbevinden opzetten zodat er kennis kan worden uitgewisseld over de grenzen van organisaties en beleidsvelden heen.

Tijdens de netwerking worden engagementen opgevolgd en waar nodig nieuwe acties uitgewerkt. Daar zal uiteraard ook ruimte zijn voor kennisdeling en uitwisseling van de nodige expertises. Er zullen ook afspraken worden gemaakt over communicatie.

ILVO gaat dan weer actief op zoek naar Europese en Vlaamse projectfinanciering voor onderzoek om welbevinden, stressfactoren en coping verder wetenschappelijk te onderbouwen en te monitoren.

Mevrouw Jans heeft het woord.

Minister, dank voor uw antwoord, maar zeker ook voor uw aandacht en het belang dat u hecht aan dit thema. U hebt hier terecht een aantal zaken aangehaald die moeilijk zijn. U hebt gesproken over de drempel om hulpverlening op te zoeken. Het belangrijkste is de aansluiting met het reguliere zorgaanbod dat er op dit moment is. Zeker voor de Vlaamse land- en tuinbouwers is dat het geval. Wanneer men zich meldt met een probleem, is het absoluut niet evident.

Stel dat je daar het volgende advies krijgt zoals dat wel eens gebeurt: je moet het wat kalmer aan doen, je moet vier vijfden werken of je moet het een paar weken rustig aan doen. Voor veel zelfstandigen zoals landbouwers, ondernemers, winkeliers is dat onmogelijk. Ze kunnen zich dat letterlijk en figuurlijk niet permitteren. Dan kan zo’n gesprek soms meer kwaad dan goed doen.

Daarom vind ik het zo goed dat u zegt dat Boeren op een Kruispunt gaat werken met freelancers. Zo zorgen we ervoor dat mensen uit de welzijnssector die leefwereld echt leren kennen, die taal leren spreken, de manier van doen ontdekken, om uit te zoeken hoe we hiermee kunnen omgaan en hoe het helemaal in elkaar zit.

Het is met 32 organisaties tot stand gekomen. Lokale besturen zijn betrokken, alsook de usual suspects uit de welzijnssector. Dat is zeer goed. Het is te vroeg om nu al te vragen naar de evaluatie en op basis van welke punten die zal gebeuren, want u hebt dit pas voorgesteld. We zullen bij de evaluatie zeker nagaan in hoeverre het is gelukt om aansluiting te vinden met de sector van de land- en tuinbouw.

We moeten onthouden dat het absoluut niet evident is om in een situatie te komen waar je mentaal welzijn onder druk staat, maar waar het bedrijf en het werk onverdroten verdergaan. Er is geen ruimte en er is geen tijd om even wat gas terug te nemen. Daarvan moet onze hulpverlening zich heel goed bewust zijn.

Mevrouw Van der Vloet heeft het woord.

Ook ik ben niet vaak aanwezig in deze commissie, maar als het over het welzijn gaat van mensen, in casu onze landbouwers, dan wil ik graag aansluiten bij deze vraag om uitleg van collega Jans.

Minister, ik dank u voor uw antwoord en uw engagement voor dit actieplan in de komende periode. Uw voorgangster heeft er al veel aan gedaan, maar het actieplan gaat nu van start. We zijn zeer blij dat het er is, want er staan heel wat mooie engagementen in die echt wel broodnodig zijn.

Vorige week kwam het hier ook al even aan bod bij een vraag om uitleg van collega Nachtergaele over de extra subsidies voor Boeren op een Kruispunt. Ik deel zijn mening dat het zeker en vast de goede richting uitgaat met het actieplan, maar dat het nog vrij vaag en niet concreet is. Er staat ook niet duidelijk in wie verantwoordelijk zal zijn voor welke actie, en welke timing daaraan gekoppeld is.

Daarover heb ik een vraag. Er zijn verhoogde subsidies voor Boeren op een Kruispunt. Dat hebt u net ook aangehaald. Zij doen al heel wat voor de sector, ze doen ook al veel zaken die in het actieplan voorkomen. Ik denk bijvoorbeeld aan vormingen geven, aan ondersteuning van onze landbouwers. Hoe gaan we vermijden dat ze naast elkaar zullen werken? Hoe zorgen we ervoor dat er geen dubbel werk wordt verricht?

Minister, u zei net dat er netwerkmomenten komen. Misschien is dat het moment om te bekijken wie wat doet, hoe de taken worden verdeeld, zodat er geen overlappingen zijn.

In het actieplan staat ook dat de landbouwers proactief via outreachend werk zullen worden benaderd. Het departement heeft daarvoor een traject doorlopen om te bekijken hoe dat zal gebeuren en welke handvaten er worden aangereikt. Hoe gaat u die landbouwers bereiken? Over welke handvaten gaat het precies?

Het is heel belangrijk dat we in deze commissie geregeld op dit plan terugkomen, zodat er een terugkoppeling kan komen naar de stand van zaken. Het is een zeer belangrijk plan, er staan heel wat engagementen in die nu worden opgestart. Bijvoorbeeld gaat het over de mogelijkheid om welzijn en stress periodiek te monitoren. Misschien is het interessant om in het najaar een stand van zaken te krijgen over hoever het actieplan staat.

De heer Coel heeft het woord.

De toegang tot de zorg is uiteraard belangrijk. Drempelverlagend werken met dit actieplan is zeer goed, maar minstens even belangrijk is proberen de grondoorzaken van de problemen met mentaal welzijn weg te nemen. Een van de belangrijkste oorzaken die dikwijls aan bod komt als je met landbouwers spreekt, is de toegenomen planlast, al het paperassenwerk dat er naast de zware dagtaak nog bij komt.

Deze Vlaamse Regering heeft als algemene doelstelling te werken aan planlastverlaging en heeft daarvoor een aantal citizen journeys opgestart. Die vertrekken vanuit het perspectief van de burger en willen in kaart brengen op welke obstakels er allemaal wordt gebotst. Daaruit wil men leren om daarna beleidsmatige initiatieven te nemen.

Er is ook een specifieke citizen journey landbouw. Gisteren in de commissie Algemeen Beleid heb ik vernomen dat die citizen journeys onder het beleid van de minister-president vallen en dat die dit jaar in principe tot een aantal conclusies zouden moeten leiden. Bent u daar als minister van Landbouw bij betrokken? Hebt u al een zicht op de lessen die we daaruit zullen kunnen trekken? Tegen wanneer zullen we conclusies kunnen trekken en acties ontwikkelen?

Collega Coel, kunt u dat laatste nog even herhalen?

Er is een specifieke citizen journey landbouw in het traject planlastvermindering. Normaal gesproken zou die dit jaar tot conclusies moeten leiden: wat heeft die oefening opgeleverd? Welke planlastvermindering kunnen we beleidsmatig realiseren? Bent u daar als minister van Landbouw bij betrokken? Hebt u al een zicht op de eerste conclusies?

Minister Brouns heeft het woord.

Collega's, ik wil nog even zeggen dat de capaciteit van Boeren op een Kruispunt wordt versterkt met zes voltijdequivalenten aan 1,5 miljoen euro. Het is belangrijk voor de monitoring en opvolging van het actieplan dat het departement zijn rol opneemt om overlap te vermijden. Dat is hier zeker een belangrijk aandachtspunt.

Bij het outreachend werken is het belangrijk ons ervan bewust te zijn dat dit een collectieve verantwoordelijkheid is voor de hele samenleving. Het gaat hier nu over de landbouw, maar het gaat heel breed om de signalen van een problematische situatie inzake welbevinden bij mensen te herkennen. Dat is een collectieve verantwoordelijkheid. We moeten daar allemaal samen meer voelsprieten voor ontwikkelen om signalen die wijzen op een burn-out of te veel stress te herkennen.

Er zijn verschillende erfbetreders en die zullen daarop worden gewezen. De familie, het informele netwerk moet hem of haar van de tractor halen, aan de rem trekken en zeggen dat het nodig is.

Ik wil nog even kort verwijzen naar de gedachtewisseling die hierover is gepland om dit op te volgen. Al die planlast die vaak komt kijken bij land- en tuinbouwbedrijven wordt vaak onderschat. We hebben allemaal het beeld van de boer die hard werkt op zijn erf, in zijn stallen en op het veld. Alle uren achter de computer staan echter niet op ons netvlies en worden niet meteen gelinkt aan de land- en tuinbouw, maar helaas is het noodzakelijk dat dit goed gebeurt. Het zijn ondernemers zoals de andere ondernemers in Vlaanderen.

DjustConnect komt zo dadelijk nog aan bod in het verhaal over data en administratief ontzorgen. Het voorbeeld waarnaar u verwees, bevindt zich vandaag op het ambtelijk niveau. We zullen daar beleidsmatig bij worden betrokken. Op dit ogenblik is dat nog niet het geval.

Mevrouw Jans heeft het woord.

Voorzitter, ik vind het bijzonder fijn om al in de tweede commissievergadering van de nieuwe minister ruim aandacht te hebben voor dit thema. We weten allemaal wel dat Vlaamse land- en tuinbouwers bedrijfsleiders, ingenieurs, innovatiedeskundigen en experts in wetgeving zijn, naast de zware dagtaak die ze moeten vervullen.

Minister, wat u zegt over signalen herkennen, dat is niet alleen het werk van Boeren op een Kruispunt, het is niet het werk van de welzijnssector, het is ons aller taak. Daarom vind ik het zeer positief dat de erkenning en waardering voor de landbouwsector een prominente plaats heeft gekregen in uw plan. Daarbij vindt u in ons de grootste bondgenoot om dat mee uit te dragen.

De vraag om uitleg is afgehandeld.