Vorige zomer stonden de straten blank, nu verschroeit ons gazon: hoe verklaart u dat?
“Tijdens warme periodes verdampt het water en wanneer de wolken verzadigd zijn, gaat het regenen. Dat is het normale fysische proces. Maar: warme lucht kan meer waterdamp bevatten en door de broeikasgassen in de atmosfeer warmt de lucht op. Dus duurt het nu langer vooraleer de wolken verzadigd zijn en daardoor hebben we te maken met langere droge periodes. In principe hebben we niet noodzakelijk minder regen dan vroeger, maar de neerslag is minder gelijkmatig verdeeld: als het regent, komt er per plensbui méér water naar beneden. Op z’n extreemst veroorzaakt dat dus overstromingen zoals die van vorige zomer: de overstromingen en de droogte zijn dus eigenlijk het gevolg van hetzelfde fenomeen.”
We slagen er bovendien niet in om het regenwater bij te houden: 60% van de neerslag stroomt rechtstreeks naar de zee.
“Dat is het grote probleem: als het regent, sturen we het water zo snel mogelijk de riolen in en zo naar de rivieren en de zee. Terwijl we er net moeten voor zorgen dat we al dat water vasthouden - in de bodem, liefst. Mensen maken zich nu zorgen over de droogte en vragen zich af wat ze kunnen doen - minder douchen, geen gras sproeien of auto's wassen. Maar daarmee lossen we het probleem niet op: de droogte nu wordt vooral veroorzaakt doordat we in de winter al dat regenwater zomaar laten wegstromen.”
En dat is, voor alle duidelijkheid, géén fenomeen dat we in de schoenen van de klimaatverandering kunnen schuiven?
“Door de hoge bevolkingsdichtheid is men in het Vlaanderen van de jaren 50, 60 en 70 op zoek gegaan naar bijkomende ruimte. Die ruimte vond men in zogenaamde ‘waterzieke gronden’ in riviervalleien. Dat was, zo dacht men, waardeloze grond die mits drainage bruikbaar was voor landbouw, woningen en industrie. Maar eigenlijk waren die natte gronden sponzen die het water vasthouden in de winter, zodat in de zomer de bodem niet uitgedroogd geraakt en overstromingen voorkomen worden bij hoge waterstand. Sinds 1950 zijn we in Vlaanderen driekwart van die gebieden verloren en nu, door de katalysator die de klimaatverandering is, wordt dat dus een probleem: de extremen nemen toe, zowel aan de natte als de droge kant. Tegelijk beseffen we nu dat de klassieke oplossingen - de dijken verhogen, extra stuwen plaatsen, spaarbekkens maken - niet meer volstaan.”
Ligt in het herstel van de buffercapaciteit voor grondwater dan de oplossing? Want tegen 2100 kan er 30% méér regen in de winter en 50% minder in de zomer vallen en als het regent, kan de bui 50% intenser zijn.
“Als we van die 60% water dat naar zee stroomt, 10 à 20% extra kunnen vasthouden, is het probleem in Vlaanderen opgelost. Dus daar waar het nog kan, moeten we de natuurlijke buffer in de riviervalleien herstellen. Er zijn nog heel veel gebieden waar landbouwgrond tot tegen de dijk van de rivier ligt: daar zou je opnieuw overstromingsgebied van moeten maken.”
Zal zo’n landbouwer akkoord gaan met akkers die hij moet opgeven?
“Daarvoor zal hij dan gecompenseerd moeten worden, eventueel met akkers in gebieden die beter geschikt zijn voor landbouw. Of de landbouwer moet de switch maken van maïs- of graanteelt naar veeteelt en zijn koeien binnenhouden als de rivier buiten haar oevers treedt.”
Vlaams minister van Leefmilieu Zuhal Demir (N-VA) heeft precies daarom de Blue Deal gelanceerd - minder verharding, meer wateropvang, meer waterrecyclage. Dat mag ook wat kosten: zo’n 400 miljoen euro. Is dat voldoende?
“Van die 400 miljoen is er 100 miljoen vrijgemaakt voor het herstel van natte natuur op tal van plaatsen in Vlaanderen. Maar het blijft allemaal kleinschalig en zonder duidelijk plan. Wat ontbreekt, is de precieze berekening voor gans Vlaanderen hoeveel natte natuur we moeten herstellen om droogteproblemen zoals nu te voorkomen. En met die informatie moeten we op de kaart van Vlaanderen bekijken wáár die natte natuur kan komen.”
Zijn die kaarten er al niet? Want waar er overstromingsrisico is, weten we wel precies.
“Je kan die twee koppelen, inderdaad. Heel vaak zijn de noden en maatregelen om overstromingen te voorkomen dezelfde als die om droogte te vermijden. Dat maakt het kostenefficiënt, want met één ingreep kan je twee problemen oplossen.”
Bij grote overstromingsgebieden op het platteland kan ik me nog iets voorstellen. Maar hoe vergroot je natuurlijke waterbuffering in steden of in dichtbebouwde regio’s?
“Idealiter laat je alle regen ter plaatse in de grond trekken: als je perceel groot genoeg is, kan je al het water van het dak perfect opvangen zonder het risico op overstroming. In de stad is dat wegens veel verharding en kleine tuinen wat moeilijker, maar je zou het regenwater van daken, straten en pleinen kunnen afvoeren naar een lagergelegen en onverharde plaats waar het rustig in de bodem kan worden opgenomen. Als men de aanleg van zo’n ‘wadi’ systematisch verplicht bij elk nieuw bouwproject in steden, zullen we over 50 à 100 jaar ‘hemelwaterneutraal’ zijn - al het regenwater in bebouwde gebieden verdwijnt in de bodem in plaats van in de riool.”
Tot slot: wat staat ons nog te wachten als het nog lang zo droog blijft?
“Als het kurkdroog blijft tot in september is het niet ondenkbaar dat bedrijven die veel water gebruiken, hun productie tijdelijk moeten afschakelen. Denk aan de chemische nijverheid en de betoncentrales langs het Albertkanaal en de fabrikanten van diepvriesgroenten in West-Vlaanderen. Dat zou ongezien zijn. Maar we moeten week per week opvolgen hoe de situatie evolueert.”
