Vlaamse regering bereikt voor derde keer stikstofakkoord

De Vlaamse coalitiepartners N-VA, CD&V en Open VLD hebben maandagnacht overeenstemming gevonden over het stikstofdossier. Op een digitale ministerraad heeft de Vlaamse regering voor de derde keer in deze legislatuur een stikstofakkoord afgeklopt. Op een persconferentie wordt het akkoord dinsdagochtend verder toegelicht.

De bedoeling is om alle aanpassingen te bundelen in een amendement op het decreet dat in de zomer door de N-VA en Open VLD werd ingediend.
Het akkoord werd gesmeed na onderhandelingen tussen de ministers van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) en Landbouw Jo Brouns (CD&V), vice-ministerpresident Gwendolyn Rutten (Open VLD) en hun sherpa's. Die gingen maandag aan de slag met de teksten die het kabinet-Demir had opgesteld. Dat dat tot in de nacht duurde, was omdat een hoop juridische punten en komma's uitgeklaard moesten worden.

Het aanvoelen was dat die complexe juridische vertaalslag een politieke deal in de weg zat, maar finaal raakten de gesprekken toch in een stroomversnelling. Voor het einde van de maand moet een stikstofdecreet voorliggen in het parlement om het dit jaar nog gestemd te krijgen. De bedoeling is om alle aanpassingen te bundelen in een amendement op het decreet dat in de zomer door de N-VA en Open VLD werd ingediend. In een advies maakte de Raad van State brandhout van dat decreet.

Een aantal hoofdlijnen van het akkoord waren al bekend. Het principe van een verplichte sluiting voor een 40-tal 'rode' landbouwbedrijven met de grootste stikstofimpact op de natuur gaat op de schop. Die bedrijven krijgen de kans om hun impact via zware investeringen te verlagen en toch open te blijven. De opkoopregeling blijft wel beschikbaar, maar wordt vrijwillig en niet verplicht. De lijst van piekbelasters wordt in 2026 geherevalueerd.

De twee moeilijkste knopen waren toegevingen die CD&V bij het vorige akkoord begin dit jaar had bedongen. Het gaat om een soepeler vergunningsdrempel en een systeem van extern salderen om uitstootruimte voor boeren te creëren rond bepaalde natuurgebieden. Beide toegevingen zitten in het stikstofakkoord, maar zijn voor interpretatie vatbaar en gebonden aan een pak voorwaarden. Voor het slagen ervan gaat de Vlaamse regering ervan uit dat de komende jaren veel uitstootruimte vrijkomt door stoppende landbouwers en de opkoopregeling voor varkenshouders.

Beide toegevingen aan CD&V zitten in het stikstofakkoord, maar zijn voor interpretatie vatbaar en gebonden aan een pak voorwaarden.
De vergunningsdrempel voor boeren blijft veel strenger dan die voor de industrie. De wortel die wordt voorgehouden is dat boeren ook boven die drempel nog een vergunning kunnen aanvragen via een passende beoordeling, een milieuonderzoek dat de stikstofimpact op omliggende natuur gedetailleerd in kaart brengt. CD&V maakt zich sterk dat boeren zo ook aan een vergunning komen, maar volgens de N-VA wordt dat 'zeker in de eerste jaren moeilijk'. Open VLD zegt dat het licht voor boeren de komende jaren niet langer op rood, maar op oranje staat.

De strikte voorwaarden gelden ook voor het systeem van extern salderen. Boeren kunnen hun uitstootrechten enkel uitwisselen rond natuurgebieden waar de stikstofimpact een dalende trend kent en waar het salderen die trend niet in het gedrang brengt. Omdat het milieueffectenrapport naar het systeem pas in januari opstart, komt er in eerste instantie een omzendbrief van de Vlaamse regering. Die zal voorschrijven hoe boeren in hun vergunningsaanvraag kunnen aantonen dat ze de uitstootrechten van een naburige landbouwer overnemen.

Post 2030
Een andere moeilijke horde was het Turnhouts Vennengebied. Voor dat stikstofgevoelige natuurgebied dat geprangd ligt tussen landbouwbedrijven gold een aparte en strengere regeling, maar volgens de Raad van State was onvoldoende aangetoond waarom. De druk gaat daar wat van de ketel. Als ze zich aan de algemene reductiedoelstellingen houden, zouden boeren rond het gebied toch nog een vergunning kunnen krijgen. Daarnaast zal gekeken worden naar de impact van stikstof die uit het buitenland komt overgewaaid en is een opkoopregeling mogelijk.

De deadline voor de meeste maatregelen van 2030 blijft overeind, hoewel de Europese richtlijn die het Vlaamse stikstofbeleid bepaalt niet van dat jaartal spreekt. Er is wel overeengekomen om in het decreet toe te lichten hoe na 2030 met het stikstofprobleem om te gaan. De bedoeling is om het beleid dan open te trekken naar andere klimaat- en milieukwesties en niet meer louter te kijken naar de stikstofimpact per individueel natuurgebied. Vlaanderen zal met Europa ook bespreken of zijn erg versnipperde beschermde natuurgebieden kunnen worden herschikt 'in functie van een lagere socio-economische impact'.

Perceptieoorlog
De vraag die rest is of de Vlaamse regering haar derde stikstofakkoord wel in een decreet kan gieten en gestemd krijgt. De komende weken wordt het amendement verder uitgeschreven en wordt de verlenging van aflopende vergunningen voor boeren tot eind 2024 decretaal geregeld. Na de vorige stikstofakkoorden ontstond vooral tussen de N-VA en CD&V een perceptieoorlog.

De kans bestaat dat het deze keer niet zo ver komt. In de opmaat naar het akkoord leek de dooi tussen Brouns en Demir ingezet. Tegelijk was bij de N-VA het besef ingedaald dat het geruzie over stikstof een heilloos pad is. Op de achtergrond speelt de druk van Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA), die in een stikstofdecreet een absolute noodzaak ziet om het vergunningenklimaat in de haven te vrijwaren. Bij CD&V is het afwachten hoe de boerenachterban reageert op het akkoord.

Ook juridisch blijft een en ander onzeker. De regering blijft werken met drempels en een ongelijke behandeling tussen landbouw en industrie, terwijl de Raad van State daar kritisch over was. Of dat allemaal juridisch standhoudt, zal afhangen van de wetenschappelijke onderbouwing. Het staat vast dat zodra het stikstofdecreet gestemd is procedures voor het Grondwettelijk Hof volgen, de ultieme lakmoesproef.