Gemeenschapslandbouw (CSA) en het CSA-netwerk

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Minister, we hebben het daarnet al eventjes gehad over het herstellen van de link tussen landbouw, voedselproductie en de samenleving – de gemeenschap en de burger.

Vorige zomer publiceerde de UGent een studie rond de CSA-landbouw (community-supported agriculture) in Vlaanderen. Daaruit bleek dat ‘community-supported agriculture’-boerderijen in Vlaanderen niet enkel zeer agro-ecologisch, maar ook zeer duurzaam zijn. Deze boerderijen, die worden gedragen door de lokale gemeenschap, bieden een model voor een duurzamere toekomst van de landbouw in de regio, en toch een van de medeantwoorden op de crisis in de sector.

CSA-boerderijen bevorderen naast het milieu ook vaak gemeenschapsvorming en kennisdeling, allemaal belangrijke aspecten. Ze werken vaak samen met vrijwilligers en stagiairs, wat bijdraagt aan een sterke sociale cohesie en het vormen van een nieuwe generatie landbouwers. Economisch gezien blijken die CSA-boerderijen ook levensvatbaar en winstgevend te zijn. Dat is toch niet onbelangrijk, want ik weet dat we daar ook allemaal belang aan hechten. CSA-boerderijen leveren een voldoende inkomen om daar als landbouwer op een haalbare manier in te investeren.

De resultaten van de studie benadrukken het potentieel van CSA-boerderijen om een voortrekkersrol te spelen in de agro-ecologische transitie. Hun succes in het integreren van milieuvriendelijke, sociaal versterkende en economisch rendabele praktijken maakt hen tot een stukje inspiratie voor een duurzamere landbouw.

Om deze positieve trend voort te zetten, is het volgens de onderzoekers wel essentieel dat beleidsmakers – en dan komt u natuurlijk op de proppen – en landbouworganisaties CSA-boerderijen ondersteunen. Dat kan door middel van subsidies, door het vereenvoudigen van regelgeving en vooral ook door het bevorderen van kennisdeling tussen boeren.

Maar, minister, de financiële steun voor het CSA-netwerk werd vanuit de Vlaamse Regering eerder stopgezet. De onderzoekers geven in het rapport toch heel duidelijk het volgende mee: “Gelet op de centrale rol die dit netwerk speelt in het begeleiden en samenbrengen van bestaande en nieuwe CSA-landbouwers, zou het opnieuw ondersteunen van het netwerk een logische eerste stap zijn.”

Vandaar zijn dit onze vragen hierbij.

Hebt u kennis genomen van deze studie over CSA-landbouw in Vlaanderen?

Hoe kijkt u naar de onderzoeksresultaten?

Erkent u de meerwaarde op diverse vlakken van CSA-landbouw?

Hoe kijkt u naar de steunmaatregelen die de onderzoekers noodzakelijk achten, met name subsidies, het vereenvoudigen van regelgeving en het bevorderen van het delen van kennis?

Heroverweegt u in dit opzicht het financieel ondersteunen van het CSA-netwerk, dat op vandaag probeert verder te bestaan, ondanks het gebrek aan steun?

Minister Brouns heeft het woord.

Ik heb inderdaad ook kennisgenomen van de wetenschappelijke publicatie met de welluidende en lange titel ‘Assessing the agroecological performance and sustainability of Community Supported Agriculture farms in Flanders, Belgium’.

De onderzoeksresultaten tonen aan dat de bedrijven goed scoren binnen de zogenaamde TAPE-methodologie (Tool for Agroecology Performance Evaluation). Vlaamse CSA-boerderijen presteren goed op verschillende criteria in de ecologische, sociale en economische dimensies van duurzaamheid. Op het vlak van ecologische duurzaamheid was er een goede tot zeer goede score op bodemgezondheid. Ook werd een succesvolle toepassing van ecologisch beheer van plagen en ziekten gemeten en, daarmee verbonden en het ondersteunend, een aanzienlijke tot overvloedige aanwezigheid van natuurlijke vegetatie en bestuivers en andere nuttige insecten.

Wat de sociale duurzaamheid betreft, werd de arbeid van de eigenaars van de boerderij vaak aangevuld met extra onbetaalde arbeidskrachten in de vorm van vrijwilligers, stagiairs en mensen die in dienst waren via zorglandbouw, evenals betaalde arbeid van seizoensarbeiders en andere werknemers. Terwijl – al is dit in de Vlaamse context natuurlijk minder relevant dan in het globale Zuiden – de boeren zelf grotendeels wel zelfvoorzienend waren in hun voeding, want ze produceerden een grote diversiteit aan groenten, fruit en andere producten.

Wat de economische duurzaamheid betreft, wijzen de resultaten via positieve brutomarge, toegevoegde waarde en netto-opbrengst op winstgevende landbouwactiviteiten, zodat het inkomen positief was en in de loop van de tijd een stijgende trend vertoonde.

Ik deel dan ook het sentiment van dit onderzoek. Ik ben akkoord met de auteur aangaande het potentieel van CSA-boerderijen om een voortrekkersrol te spelen in die agro-ecologische transitie.

Dat brengt me finaal bij het ondersteunen van de organisatie CSA-netwerk zelf. Het is belangrijk te onderstrepen dat ik het een heel belangrijk netwerk vind voor CSA-boeren. Het is echter niet zo dat we structureel steun voorzien voor land- en tuinbouworganisaties. Enkel voor BioForum doen we dat op basis van enkele goed gedefinieerde opdrachten.

Er zijn natuurlijk wel bepaalde projectmatige oproepen. Voor activiteiten die het CSA-netwerk wil ontplooien is bijvoorbeeld binnen de European innovation partnerships (EIP’s) een subsidie mogelijk tot 150.000 euro op voorwaarde dat een goed project uitgewerkt wordt en het geselecteerd wordt door de jury. Ook vervolgprojecten zijn mogelijk bij het ontwikkelen van nieuwe activiteiten. Zo loopt er op dit moment ook nog een project dat ik eind 2023 goedkeurde waarbij het CSA-netwerk, samen met Steunpunt Korte Keten, 140.000 euro kreeg om de consumptie van korteketenvoeding, inclusief via de CSA-boeren, te verhogen in Vlaanderen.

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Dank u wel, minister, voor het antwoord. De uitspraken van die onderzoekers staan natuurlijk niet in het rapport zelf, aangezien dat een wetenschappelijk onderzoek is. De beleidsaanbevelingen zijn door de onderzoekers wel in de rand van de voorstelling van dat rapport uitgesproken. Ik zal u die misschien nog bezorgen, dan kunt u daar nog mee aan de slag.

Ik wil nog eventjes ingaan op die laatste vraag met betrekking tot de ondersteuning van het CSA-netwerk. Het gebeurt inderdaad voor BioForum wel op een manier die zeer concreet wordt onderschreven. Ik blijf een pleidooi houden om dat ook hier te overwegen. Het gaat over echte voorlopers die nog niet met heel veel zijn in Vlaanderen, die echt heel veel steun ervaren aan het samen uitbouwen van een toekomst, en zoeken en experimenteren over wat er werkt en wat er niet werkt.

Als het niet op een structurele basis kan, dan hoor ik u wel verwijzen naar de projectmogelijkheden die er eventueel zijn. Bent u de voorbije maanden nog in contact geweest met het CSA-netwerk zelf om met hen, ook vanuit het kabinet en vanuit de administratie, te kijken welke projectmogelijkheden er zijn om dat te gaan doen? Ik hoor dat u het meent, dat u in dat gedeelte van de sector gelooft en de sector ook wilt versterken. Misschien is het dan interessant om hen mee de weg te laten vinden in wat er mogelijk is, zowel qua projectmatige als structurele ondersteuning.

Mevrouw Peeters heeft het woord.

Ik wil de vraag van de heer Vaneeckhout mee ondersteunen. Ik denk inderdaad dat die CSA-boerderijen zeker een meerwaarde hebben. Ze zijn vandaag de dag misschien nog een niche, maar ik denk dat ze voor de toekomst als pioniers zeker nog het een en ander kunnen bijbrengen, en zeker een meerwaarde hebben.

Bij de toekomstige uitrol van dat CSA-netwerk denk ik dat ook een rol is weggelegd voor de stadslandbouw en de inpassing daarvan. We weten dat stadslandbouw over boerderijen gaat die dicht bij de stadsrand gelegen zijn, en waar ook potentiële aandeelhouders wonen die daarin willen meewerken, bijvoorbeeld mensen uit een stedelijke omgeving die daar niet volledig in thuis zijn. Ik denk dat het een meerwaarde kan zijn om daar het een en ander verder uit te rollen. In die zin wil ik vragen, minister, of u bereid bent de standslandbouw mee op te nemen in het beleid rond die CSA-boerderijen.

Minister Brouns heeft het woord.

Dank u wel, collega’s. Ik onderschrijf nogmaals dat ik het inderdaad belangrijk vind. Ik zie biolandbouw – ruim genomen ook de CSA-boeren – als deel van de oplossing in de transitie naar meer duurzaamheid. Voor mij is dat een deel van het debat. De steun – opleidingen, nieuwe praktijken of meer agro-ecologische praktijken – is dan inderdaad gericht op de boer, de individuele boer, de CSA-boer. Ik denk dat het belangrijk is dat we in eerste instantie de boer zelf ondersteunen, misschien veel meer dan de structuur. Dat is voor mij wel een aandachtspunt. Het gaat natuurlijk ook over de inzet van middelen.

Wat de stadslandbouw betreft, denk ik inderdaad dat daar ook de nodige aandacht voor kan zijn, en dat de agro-ecologie in die specifieke context zeker iets is wat de nodige aandacht verdient.

Het staat op de radar. We hebben recent nog met CSA-boeren contact gehad. Met het netwerk is al een tijdje geleden contact geweest. Voor mij is het een pijler van de toekomst van de landbouw in Vlaanderen.

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Ik apprecieer de openheid en de zoektocht om op het niveau van de individuele landbouwer voldoende ondersteuning te bieden en uw beleid daarop te richten. Ik zal natuurlijk een pleidooi blijven houden om dat ook op het niveau van het netwerk te doen, want ik denk dat we niet mogen onderschatten …

In de landelijke gebieden hebben veel landbouwers in hun omgeving herkenbare bedrijven die met dezelfde typeteelten bezig zijn, zowel in de directe omgeving, lokaal als regionaal. CSA-boerderijen – ik kijk dan bijvoorbeeld naar West-Vlaanderen – hebben een veel groter territorium nodig om een mensen te verzamelen. Het is dus minder evident om een netwerk op te bouwen van mensen die elkaar inspireren en versterken. In dat opzicht blijf ik een pleidooi houden om ook daar voldoende projectmatige en structurele financiële ondersteuning te voorzien. Hopelijk gaat u in de toekomst nog verder met hen in gesprek.

De vraag om uitleg is afgehandeld.