Ontwikkeling van een ambitieus en gedragen plattelandspact

Mevrouw Ryde heeft het woord.

Minister, over de ontwikkeling van het plattelandsbeleid is recent al veel geschreven. Zo kwam er vanuit de Vlaamse plattelandsgemeenten al de nota ‘Een bloeiend platteland is de ruggengraat van onze samenleving’. Gelijktijdig met de voorstelling van uw beleidsnota ging de studiedag ‘Draag het dorp: tussen behoud en verandering’ door in Beitem. Dat hebben we samen gemist, maar daar werd uitvoerig gesproken over dit thema.

Tijdens de bespreking hebben we al gezegd dat het uitwerking moest vinden in een eerste operationele doelstelling: een transversale plattelandsstrategie. Daartoe wilt u samen met provincies, lokale besturen en het middenveld werken aan een domeinoverstijgend beleid dat het platteland toelaat om zijn maximale potentieel te benutten.  Hopelijk wordt het dan een evenwaardige nevenpool, naast het stedelijke, en zelfs grootstedelijke, beleid.

Dat bevatte een aantal belangrijke doelstellingen, maar voor de opvolging van de voortgang, de ontwikkeling, en de uitvoering van de strategie, komt het plattelandspact er uiterlijk in 2026 – of dat in het begin, het midden of het einde van 2026 is, dat is nog wat zoeken. Nu is er ook een advies gekomen vanuit de Strategische Adviesraad voor Landbouw en Visserij (SALV) omtrent die plannen, getiteld: ‘Bouw aan een ambitieus en gedragen Plattelandsbeleid’.

Daarom heb ik de volgende vragen. Het is ondertussen twee maanden na onze bespreking. Hoever staat u al in het vinden van de juiste partners om zo'n plattelandspact uit te schrijven? Hoe kijkt u als minister naar de adviezen van die raad? Wat neemt u mee uit de slotverklaring van het Vlaams Congres Plattelandsgemeenten? Bent u op de hoogte gebracht van de studiedag ‘Draag het dorp’, en over de conclusies? Hebt u daar lessen uit getrokken?

Minister Crevits heeft het woord.

Dank u wel voor de vraag, collega. Inderdaad, Ik ben zeer verheugd om die ontwikkeling en de weg naar een mogelijk plattelandspact te mogen coördineren. Ik had niet gezegd dat dat er in het begin, het midden of het einde van het jaar zou zijn. Ik dacht dat ik duidelijk was geweest dat dat er in het voorjaar van 2026 komt. Het ene voorjaar duurt al langer dan het andere voorjaar, maar toch: het voorjaar is het voorjaar.

Eerst en vooral is de toekomstgerichte visie voor ons Vlaamse platteland en een strategie om die visie uit te voeren, een belangrijke stap. Dat staat ook zo in de policy briefing van Europa. Wij gebruiken die Europese visie eigenlijk mee als basis en inspiratie voor ons traject. Het is eigenlijk een pact waar de hele regering uiteindelijk haar schouders onder moet zetten, maar waar we ook de provincies, de lokale besturen, de middenveldorganisaties en de plattelandsgemeenschappen in willen betrekken.

Het is transversaal, en dat maakt het ook moeilijk, want waar leg je de grenzen: hoe breed of hoe smal ga je? Ik heb dus sowieso een eerste aanzet gegeven in de beleidsnota Plattelandsbeleid. We zijn nu eigenlijk een scopenota aan het finaliseren. Die moet dan de structuur geven aan de manier waarop we willen werken.

Hoe gaat dat in zijn werk? Dat was uw eerste vraag. Ik heb de Vlaamse Landmaatschappij in nauwe samenwerking met het Agentschap Binnenlands Bestuur – en dat is een primeur –, de opdracht gegeven om die roadmap te maken, om te komen tot het plattelandspact, rekening houdend met een aantal randvoorwaarden. Daar is doorlopend overleg over, ook met het middenveld. Ik hoop die roadmap heel binnenkort aan de regering te kunnen voorleggen. Ik kan ze hier dan ook met plezier toelichten in de commissie. We willen daar ook nog een startmoment rond organiseren.

Wat het SALV-advies betreft, is de SALV natuurlijk bij mij langsgekomen. Het SALV-advies benadrukt ook het belang van draagvlak en participatie. Ik heb zeker ook gevraagd aan de SALV om nauw betrokken te zijn, zeker bij de nieuw opgerichte werkcommissie Plattelandsbeleid. Het is van belang dat die nauw wordt betrokken bij de opmaak van ons plattelandspact. U mag er dus zeker op rekenen dat het derde advies van de SALV, namelijk om naar hen te luisteren, zeer fors zal worden opgevolgd.

Hetzelfde geldt eigenlijk voor de lokale besturen in onze plattelandsgemeenten. Ook hun bezorgdheden moeten we beantwoorden. De slotverklaring van het Vlaams Congres Plattelandsgemeenten kunnen we inbrengen in de besprekingen die we dit jaar zullen voeren. Eigenlijk vraagt men daarom naar integratie en transversaliteit. Er is ook wat extra budget in het Open Ruimtefonds, waar ook al aandacht wordt gegeven aan gemeenten met veel open ruimte. Het is ook niet mijn bedoeling om extra voorwaarden op te leggen, dat komt gewoon binnen.

Een van de zaken die mij zorgen baren, is het terugtrekken van essentiële diensten zoals loketten van gemeenten, bankautomaten en lokale winkels. De leefbaarheid van dorpskernen is toch iets waar we absoluut aandacht voor moeten blijven hebben. Op de studiedag werden eigenlijk redelijk gelijkaardige zaken geconcludeerd. Wat mij het meeste opviel, was de nood aan toekomstplannen voor dorpen om gericht lokaal beleid te kunnen voeren. Elke beleidsmaatregel moet je eigenlijk bekijken binnen de context van het dorp, maar ook in verhouding tot de andere doelstellingen. Je kunt vaak meerdere zaken tegelijk aanpakken. Je moet niet elk probleem afzonderlijk bekijken, maar voor mij is het echt wel van belang dat we beleid gaan ontwikkelen op maat van onze dorpen.

Misschien als uitsmijter: als minister heb ik de opdracht om ook een sociaal cohesieplan te maken. Ik stel vast dat het plattelandspact en het sociaal cohesieplan, dat eerder op steden is gericht, eigenlijk een aantal doorsnedes hebben. Ook in steden heb je kleine dorpen. De stad is niet de kernstad, daarrond is er ook heel veel. We proberen dus eigenlijk om de oversteek te maken en een aantal zaken die in beide gevallen gelijkaardig zijn, samen onder de aandacht te brengen, zodat je dus niet met twee totaal verschillende plannen komt, die een totaal verschillende cadans volgen.

Mevrouw Ryde heeft het woord.

In uw beleidsnota hebt u ook het operationele doel opgenomen om te luisteren naar de stem van het platteland. Soms hoeft dat helemaal geen groot onderzoek te zijn. Ik vraag me af of u ook de open brief hebt gelezen die onlangs is verschenen vanuit de Westhoek. Heel kort daarna kwam er ook een mooie reactie vanuit de oosthoek – vanuit Limburg –, die zich daar helemaal in herkende. Dat was bijzonder interessant om te zien, en het heeft ook heel veel reactie opgewekt. Heel veel mensen hebben berichten gestuurd of contact opgenomen met de vraag of ik het had gezien en met de vraag of ik daar iets mee wilde doen. Ik denk dat daar veel waarheid in zit. Ik hoop dus dat u burgers ook een stem wilt geven in wat u aan het ontwikkelen bent.

Minister, ik hoor u spreken over het verdwijnen van lokale dienstverlening, zoals bankautomaten. Ik had daarover een schriftelijke vraag ingediend. Ik kreeg een ontzettend bedroevend antwoord, eerlijk gezegd. Dat kwam niet van u, maar in het antwoord op mijn schriftelijke vraag werd de verantwoordelijkheid zeer snel afgewimpeld, terwijl ik toch vind dat, wat in de schoot van de lokale besturen wordt geduwd, ook iets heeft te maken met de Vlaamse overheid, en dat ze enige verantwoordelijkheid heeft om dat beter te laten verlopen.

We hebben in de commissie Welzijn ook geleerd dat de middelen voor zorgzame buurten worden stopgezet. Ik zie in dat verband ook veel raakvlakken met uw sociaal cohesieplan en met het wegvallen van lokale diensten op maat. Ik ben dus wel benieuwd of u op dat domein – binnen het plattelandspact –, ook met uw collega Gennez, de vraagstukken kunt samenleggen en toekomst wilt bieden aan een structurele ondersteuning voor buurtpunten. Ik denk dat daarin echt een mogelijke oplossing ligt. Wilt u die zaken alstublieft meenemen?

De heer Vaneeckhout heeft het woord.

Bedankt aan collega Ryde voor de terechte vraag en voor de blijvende opvolging. Ik denk dat we dat allemaal moeten doen.

Minister, mijn tussenkomst zal misschien niet als superpositief worden ervaren, maar ik ben wel echt bezorgd. Toen de vraag binnenkwam had ik een déjà vu. Ik dacht: vanwaar ken ik dit? Ik heb een vraag van mezelf opgehaald uit de vorige legislatuur, zijnde in juni 2023. Dat was een vraag aan minister Demir, uw voorganger op dit beleidsdomein. Haar voornemen was om in 2023 te komen met een Vlaamse transversale plattelandsagenda. Op basis daarvan werden er in juni 2023 vijftien strategische doelstellingen bepaald en zou er een projectoproep komen.

Ik heb een beetje last met de analyse die steeds weer wordt gemaakt over de moeilijkheden in die gebieden: de dienstverlening treedt terug, er is steeds meer eenzaamheid, gemeenschappen vallen deels uit elkaar, economisch is er weinig perspectief, er zijn grote uitdagingen op het vlak van landbouw – dat is ook relevant in deze commissie –, maar we blijven steeds in dezelfde cirkel draaien. Die analyse maken we al tien jaar. De problematiek met de bankautomaten is niets nieuws, die bestaat al tien jaar.

Ik heb in 2022 zelf een boek geschreven over die gebieden: ‘Vergeten land’. Hoelang gaan we die analyse nog maken, en wanneer komen er echte antwoorden? Ja, het Openruimtefonds is een stap in de goede richting, maar zoals collega Ryde zegt, zijn er veel andere dingen die wegvallen: openbaar vervoer, zorgzame buurten; kleine dorpsscholen hebben het moeilijk. Er zijn andere opdrachten voor lokale besturen. Dat geld is al zes keer uitgegeven voor het bij lokale besturen terechtkomt. In dat opzicht blijf ik dus wel wat op mijn honger zitten.

Ik vraag me af hoe u ervoor zult zorgen dat uw plan geen lege doos zal zijn en dat er ook investeringen volgen uit al de verschillende beleidsdomeinen waarvoor deze Vlaamse Regering bevoegd is. Want, met alle respect: op de vraag over de zorgzame buurten – collega Ryde weet dat, we hebben die vraag al een paar keer aan minister Gennez gesteld – komt gewoon geen antwoord. Eigenlijk wordt er gewoon gezegd dat het is stopgezet, en dat we het moeten oplossen. Dan wordt er opnieuw gekeken naar de lokale besturen.

Nu dat u bevoegd bent voor het binnenlands bestuur en het plattelandsbeleid is er een unieke kans, maar dat maakt uw verantwoordelijkheid ook des te groter. Ik vraag me dus af wat het concreet zal opleveren.

Minister Crevits heeft het woord.

Collega Vaneeckhout, ik erken een beetje het sentiment dat het er niet van is gekomen tijdens de vorige legislatuur. Dat klopt. We hebben het nu wel vastgepakt. Mijn raadgever Stijn zit achteraan in de zaal, omdat we niet voor één vraag wilden wisselen. Daar wordt heel hard aan gewerkt, maar het is een moeilijke afbakening. Tot waar ga je?

Ik ga een voorbeeld geven: als de Federale Regering de voorbije jaren heeft beslist om bepaalde postkantoren te sluiten, heeft dat een onmiddellijke impact op het platteland; idem voor bankautomaten. Dat gaat dus zo breed dat ik niet met iets theoretisch wil komen. Ik wil iets in de praktijk. (Opmerkingen van Jeremie Vaneeckhout)

Ja, ook voor bushaltes. Dat gaat zo breed. Mijn eerste idee was om een plattelandstoets in te voeren. Bij elke beslissing die we zouden nemen, zouden we eigenlijk moeten kijken naar hoe we dat kunnen toetsen aan de plattelandsbewoners, maar dat is misschien te veel. Dat is weer papier erbij.

Mijn tweede insteek is dat de leefbaarheid eigenlijk het grootste probleem is: het verdwijnen van diensten. Dan komen er natuurlijk een aantal van mijn bevoegdheden in aanmerking. U spreekt over zorgzame buurten. Dat is een koesterproject geworden van mezelf – het was eerst van mijn voorganger. De systematiek van de zorgzame buurten was een project, dat gaat dus niet in diezelfde vorm blijven bestaan. De zorgzame buurten, ook de digibanken – die zijn dan wel van mezelf – , zijn allemaal post-coronaprojecten. Ik zie daar wel gelijkenissen, waarbij je op maat van een kleine gemeenschap een aantal zaken kunt doen. Die gemeenschap kan wel zelf beslissen hoe ze dat inkleurt. Aan mij kun je niet vragen dat ik onder de noemer van het Plattelandspact al de bushaltes laat bestaan, al de bankautomaten. Dat is onmogelijk.

Ik bekijk het omgekeerd: hoe kun je de leefbaarheid vergroten, weliswaar met een beperkt budget, waardoor mensen elkaar kunnen ontmoeten en waardoor die open ruimte ook wordt gewaardeerd? Ik ga niet flauw doen, dat Openruimtefonds – 65 miljoen euro in deze legislatuur – is een begin. Voor mij mag dat veel meer zijn.

Collega Vaneeckhout, ik heb geen zin in meer projectoproepen, want bij Liaison Entre Actions de Développement de l’Economie Rurale (LEADER) bestaat dat al, maar voor kleine gemeenten is dat alweer een projectoproep, dan moeten zij alweer een hoop papier beschrijven. Voor mij gaat het echt over het geven van vrijheid. De budgetten die we kunnen inzetten, gaan we inzetten. Zorg ervoor dat je via bepaalde hefbomen ertoe komt dat ze kunnen werken aan die leefbaarheid, hetzij binnen sociale cohesie, hetzij binnen het plattelandspact.

We zijn zeer wilskrachtig. We willen er geraken. Ik weet dat er sowieso kritiek gaat komen, gelet op het feit dat het zo moeilijk is om het af te bakenen, maar ik wil toch tot zo'n pact komen. Ik hoop dat de collega's in de regering mij daar ook volop in zullen steunen. Er is een Vlaanderen buiten de grote steden.

Collega Ryde, u verwees naar een artikel in De Krant van West-Vlaanderen. Daarin stond deze week ook een zeer interessant artikel dat zich afvroeg of alle politici West-Vlaanderen wel kennen. Dat is misschien ook interessant om te lezen.

Mevrouw Ryde heeft het woord.

Ik nodig iedereen uit om een toer van West-Vlaanderen te volgen. De meesten die hier nog aanwezig zijn, kennen West-Vlaanderen.

Minister, in ieder geval ondersteun ik uw analyse dat er veel links bestaan tussen de projecten die de voorbije jaren al werden opgestart, die de kans hadden om de leefbaarheid op het platteland te verhogen. U hebt er een aantal opgenoemd: de digibanken, de zorgzame buurten enzovoort.

In de praktijk doen lokale besturen daar ook al heel wat mee in die dorpen. Ik kijk dus wel uit naar het vervolg van uw initiatief. We zullen vragen blijven stellen tot het concreet genoeg is, hopelijk tot ieders genoegen.

De vraag om uitleg is afgehandeld.